Biografie, wspomnienia

Dwutomowa praca profesor Anny Pawełczyńskiej wprowadza czytelnika w nieistniejący już świat XIX-wiecznych polskich dworów i dworków niegdyś rozsianych na dalekich wschodnich rubieżach - Podola, Wołynia i Ukrainy (część „Testament Prababki”).

Raoul Wallenberg pochodził ze znanej szwedzkiej bankierskiej rodziny. Ukończył architekturę w USA. Jako sekretarz Poselstwa Królestwa Szwecji w Budapeszcie w latcach 1944-45 uratował życie tysiącom Żydów, udzielając im dyplomatycznej opieki. Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Budapesztu Wallenberg został aresztowany przez NKWD i wywieziony do Rosji. Mimo wielu dyplomatycznych interwencji kolejnych szwedzkich rządów, niestety mało zdecydowanych i nieskutecznych, nie udało się go odnaleźć.

Losy rodziny Dyakowskich, ukształtowane historią Polski stały się w rękach Autorki materiałem do refleksji nad kruchością człowieka wobec Wielkiej Historii, nad jego bohaterską walką aby się nie poddać. Ale również do refleksji o granicach ludzkiej odporności.

Zeszyty zawierające oryginalny rękopis Dziennika zostały we wrześniu 1939 roku skradzione w Wilnie przez dokonujących kolejnego zaboru Polski Sowietów. Owo zawłaszczenie jest dziś kontynuowane przez Bibliotekę Wróblewskich w Vilniusie i traktowane przez władze litewskie jako przynależny im łup wojenny, odziedziczony po NKWD.

Pamiętnik Daisy Hochberg von Pless, angielskiej arystokratki, jednej z najpiękniejszych i najbardziej adorowanych kobiet swojej epoki. Wyszła za mąż za Jana Henryka XV, księcia pszczyńskiego, hrabiego Hochberg i pana na Książu, ale nie czuła się dobrze w ojczyźnie męża. Sztywna etykieta pruskiego dworu, pozbawione wdzięku i swobody życie niemieckich wyższych sfer męczyło i nużyło Daisy. Po rozwodzie napisała swoje wspomnienia. Wśród zwykłych ludzi prawdziwa historia z życia arystokratki bywającej na królewskich dworach cieszyła się poczytnością. Natomiast wielu przedstawicieli najwyższych sfer poczuło się dotkniętymi szczerymi i bezkompromisowymi wyznaniami Daisy o ludziach z jej środowiska. Jej wspomnienia są wspaniałym dokumentem epoki. Pisze w nich nie tylko o sobie, rodzinie, dzieciach. 

Książka jest zbiorem tekstów pięciu autorów: sam główny bohater Józef Piłsudski mówi o sobie poprzez syberyjskie listy i późniejsze wspomnienia, profesor Zbigniew Wójcik z Polskiej Akademii Nauk w Warszawie pisze o historii zesłańczej braci Józefa i Bronisława Piłsudskich, zesłaniec Władimir Burcew wspomina wspólną drogę z Piłsudskim na Syberię w 1877 roku, publicysta i bibliofil czasów międzywojnia Józef Władysław Kobylański powiela myśliwskie opowieści Piłsudskiego, a autor niniejszego opracowania w kilku szkicach poszerza wiedzę o zesłaniu Józefa Piłsudskiego i o spotkanych przez niego na Syberii ludziach.

Książka o jednej z najpiękniejszych postaci dziejów Kościoła katolickiego w XIX wieku – o ks. Krzysztofie Szwermickim (1808-1894), jednym z ciekawszych zesłańców czasów carskich z połowy tamtego wieku.

Niniejsza pozycja przedstawia losy zapomnianego uczestnika dwóch powstań: styczniowego 1863 i nad Bajkałem 1866, zesłańca i szczęśliwego uciekiniera z Syberii – Wilhelma Buszkata rodem z Prus.

Te siedem historii łączy „czas i przestrzeń” – wszystkie dotyczą polskich zesłańców postyczniowych i związane są z Syberią. Ukazują postaci mało znane albo w ogóle nieznane, nie licząc oczywiście wiedzy badaczy dziejów polskiego wygnaństwa w imperium carów.

Książka wyróżnia się wśród innych bogactwem treści i nowatorskim ujęciem losów skazanych za przestępstwa polityczne. Każdy list to skarbnica wielu ważnych informacji biograficznych o zesłańcach i ich pismach.

Pogłębiona przez lekturę „Listów z Sybiru 1863” refleksja nad dziejami wyrzuconej na Wschód polskiej diaspory po raz kolejny skłania nas do wniosku, że zsyłka, katorga, wysiedlenie na Sybir nie było i nie stało się w losach zarówno jednostek, a tym bardziej całego narodu epizodem.

Hr. Adam Gurowski (1805-1866) to jedna z najciekawszych i najbardziej kontrowersyjnych postaci nie tylko polskiego, ale także rosyjskiego, europejskiego oraz amerykańskiego życia politycznego i intelektualnego wieku XIX. Niezwykłe losy „czerwonego hrabiego” i ewolucja jego myśli pozwalają nie tylko zobaczyć z innej perspektywy dramatyczne dzieje konfliktu polsko-rosyjskiego, ale także recepcję Rosji przez elity polityczne i intelektualne Polski, Europy i Ameryki. Pokazują również mechanizmy kreowania opinii publicznej i oddziaływania na nią przez dyplomację i propagandę rosyjską.