Encykliki

Za tę encyklikę winniśmy najgłębszą wdzięczność Ojcu Świętemu, bo nie zwykłym listem okolicznościowym, jak w podobnych okazjach zwykł to czynić, ale listem okólnym, skierowanym do całej hierarchii kościelnej i ogółu wiernych, rozsławił zarówno naszego rodaka, jak i naszą Ojczyznę, która tutaj w najbardziej oficjalnym dokumencie Stolicy Apostolskiej została nazwana antemurale christianitatis a jako tytuł największej naszej chwały podkreślono to, że Polska była zawsze wierna.

Leon XIII zachęcał panujących, aby w tamtych krytycznych czasach nie odrzucali pomocy podawanej im przez Kościół. Te same napomnienia powtórzył znowu z wielką siłą w tej encyklice (dziękując też za okazane mu dowody czci z okazji jego biskupiego jubileuszu), wykazując, że religia chrześcijańska swymi ustawami kładzie niespożyty fundament trwałości i porządku w społeczeństwach ludzkich oraz jasno i zrozumiale wykłada o stosunku władzy duchownej do władzy świeckiej.

Nie piętnowanie poszczególnych objawów, niezgodnych z nauka Kościoła i przeciwnych tradycyjnym poglądom na państwo, wyrażanym przez Stolicę Apostolską, ale nauczanie oparte na głębokim poznaniu nauki Chrystusa, na jej żywym odczuciu i zrozumieniu tych niewyczerpanych etycznych zdrojów, jakie wlewała w dawny i nowożytny organizm państwa, było zadaniem tej encykliki. Leon XIII nie napiętnował żadnego kierunku w prawie państwowym, w życiu politycznym, społecznym i naukowym, ale wskazał zakażone źródła, grożące klęskami i katastrofami nowożytnemu państwu.

W encyklice Ojciec Święty unika wszelkiej „politycznej mądrości”, opierając się jedynie na etyce Chrystusowej. Uważając wolność za jeden z najwspanialszych darów, jakie ludzkość otrzymała od Stwórcy, poucza zarazem, że w żadnej dziedzinie życia społecznego nie ma absolutnej wolności, oprócz jednej — czynienia dobrze, czyli zasługiwania się dobru publicznemu. Wolność zatem — naucza papież Leon XIII — zawsze i wszędzie powinna dążyć do wyżyn obywatelskich, do poświęcenia pracy swego życia i własnych interesów na rzecz chwały Bożej i dobra bliźnich.

"Bez trudu domyślacie się, drodzy Bracia, że mówimy o tej sekcie ludzi, którzy są określani różnymi i prawie barbarzyńskimi nazwami – socjaliści, komuniści a nawet nihiliści, a którzy rozproszeni po całym świecie i związani między sobą najściślej nieprawym przymierzem już nie kryją się pod osłoną ciemności tajemnych zebrań, lecz otwarcie i pewni siebie wychodzą na światło dzienne z zamiarem przyjętym już wcześniej, rozbicia fundamentów społeczeństwa cywilizowanego."

Fragment wstępu

W przeciwieństwie do współczesnych ekumenistów papież Leon XIII powiada, że jego troska zmierza ku przywołaniu zbłąkanych do owczarni powierzonej pieczy najwyższego pasterza dusz Jezusa Chrystusa. Celem encykliki jest przedstawienie prawdy o Kościele, aby w ten sposób usunąć uprzedzenia tych, którzy tkwią w błędzie dotyczącym boskiej natury Kościoła. Albowiem prawowity Kościół Chrystusowy jest oczywiście jeden, ale tylko ten, który został założony przez Jezusa Chrystusa.

W tej jednej z najsłynniejszych encyklik „ekonomicznych” papież Leon XIII odrzuca zasadę socjalistyczną, wedle której państwo powinno zagarnąć wszelką własność prywatną i zamienić ją w dobra publiczne, gdyż sprzeciwia się ona naturalnym prawom każdego człowieka, wykrzywia powołanie państwa i godzi w spokój i bezpieczeństwo publiczne. Postuluje, aby podstawą, na której należy oprzeć dobrobyt ludu, była nietykalność własności osobistej, a także by zaradzać złu przez pomoc i współdziałanie Kościoła.

Osobliwością tej encykliki jest to, że jest jakby preambułą do Syllabusa, w którym Pius IX streścił modernistyczne błędy, które osobiście potępił, lub które zostały napiętnowane przez jego poprzedników. Inicjatywa ta wywołała wielkie poruszenie, gdyż czym innym jest przypomnienie prawdy w encyklice, lecz czym innym jest dokładna lista potępionych tez.

Quanta Cura jest doskonała i ma wielką wagę, ponieważ przedstawia sytuację widzianą przez Piusa IX, która w sposób niemal ostrzegawczy odpowiadała temu, czego Kościół doświadcza od Soboru Watykańskiego II.

W tej encyklice Pius XI podkreśla, że podstawowym celem wychowania chrześcijańskiego jest Pan Bóg, a Jezus Chrystus — Mistrzem i wzorem. Sprzeciwia się i potępia ideę wychowania laickiego, które zawsze zorientowane jest na doczesność. Wskazuje na rodzinę, szkołę i Kościół jako najważniejsze ośrodki wychowawcze. Mając na uwadze zbawienie i pomyślność dusz, twierdzi, że muszą one ze sobą współpracować. Opisuje też prawo rodziny i prawo państwa do wychowywania młodzieży.

Niezwykle aktualna encyklika Piusa XII, w której papież przestrzega przed błędnymi koncepcjami reform liturgicznych. Przypomina podstawowe prawdy wiary na temat Mszy świętej, która jest odnowieniem i uobecnieniem Ofiary Krzyżowej Pana Jezusa. Pius XII przestrzega przed archeologizmem liturgicznym, który ma polegać na powrocie do pierwotnych form liturgicznych. Omawia też zagadnienia kultu eucharystycznego (istota ofiary eucharystycznej, uczestnictwo wiernych, Komunia święta, pokarm eucharystyczny), porusza również kwestie brewiarza i roku liturgicznego.

"Święte dziewictwo i doskonała czystość, poświęcone służbie Bożej, zaliczają się bez wątpienia do najcenniejszych skarbów, które Założyciel Kościoła pozostawił jako dziedzictwo dla utworzonej przez siebie społeczności."

Życie naukowe postępuje wciąż naprzód i coraz to nowa problematyka zjawia się w jego polu widzenia. Zmieniły się czasy, niosąc za sobą zmianę kierunków, haseł czy tendencji. Za pontyfikatu Piusa XII biblistyka katolicka nie potrzebowała, jak obecnie, bronić „okopów Trójcy Świętej”; mogła natomiast z całym spokojem, w sposób bardziej pozytywny niż polemiczny, oddawać się zgłębianiu Słowa Bożego zawartego w Piśmie świętym.