Encykliki

Dwie encykliki Leona XIII z komentarzem.

Pius XI w encyklice o małżeństwie chrześcijańskim z uwzględnieniem obecnych stosunków, potrzeb, błędów i wykroczeń w rodzinie i społeczeństwie wykłada naukę o sakramencie małżeństwa.

Rerum novarum, opublikowana 15 maja 1891 roku, jest jedną z najbardziej znanych papieskich encyklik. Była kamieniem węgielnym katolickiej nauki społecznej i odpowiedzią Kościoła na rosnące wpływy socjalizmu i komunizmu z jednej, a wielkiego kapitału z drugiej strony. Papież Leon XIII, zwany też papieżem robotników, wskazuje na rolę etyki w stosunkach społecznych. Wprowadza pojęcie solidaryzmu społecznego i wytycza koncepcję "trzeciej drogi" pomiędzy socjalizmem a kapitalizmem. Była punktem wyjścia encyklik Piusa XI (Quadragesimo anno), Pawła VI (Octogesimo anno) i Jana Pawła II (Centesimus annus). Pomimo upływu niemal półtora wieku od jej powstania, nie straciła na swojej aktualności. 

Ojciec Święty opisuje błędną doktrynę modernistów, którą nazywa „syntezą wszystkich herezji”. Wśród najbardziej niebezpiecznych zasad św. Pius X wymienia: immanentyzm życiowy, religię jako owoc przyrody, ewolucję dogmatów, doświadczenie religijne, negację Tradycji, symbolizm teologiczny, permanentyzm, agnostycyzm, ewolucjonizm oraz manię reformatorską we wszystkich dziedzinach życia kościelnego.

Niezwykle aktualna encyklika Piusa XII, w której papież przestrzega przed błędnymi koncepcjami reform liturgicznych. Przypomina podstawowe prawdy wiary na temat Mszy świętej, która jest odnowieniem i uobecnieniem Ofiary Krzyżowej Pana Jezusa. Pius XII przestrzega przed archeologizmem liturgicznym, który ma polegać na powrocie do pierwotnych form liturgicznych. Omawia też zagadnienia kultu eucharystycznego (istota ofiary eucharystycznej, uczestnictwo wiernych, Komunia święta, pokarm eucharystyczny), porusza również kwestie brewiarza i roku liturgicznego.

W tej jednej z najsłynniejszych encyklik „ekonomicznych” papież Leon XIII odrzuca zasadę socjalistyczną, wedle której państwo powinno zagarnąć wszelką własność prywatną i zamienić ją w dobra publiczne, gdyż sprzeciwia się ona naturalnym prawom każdego człowieka, wykrzywia powołanie państwa i godzi w spokój i bezpieczeństwo publiczne. Postuluje, aby podstawą, na której należy oprzeć dobrobyt ludu, była nietykalność własności osobistej, a także by zaradzać złu przez pomoc i współdziałanie Kościoła.

W przeciwieństwie do współczesnych ekumenistów papież Leon XIII powiada, że jego troska zmierza ku przywołaniu zbłąkanych do owczarni powierzonej pieczy najwyższego pasterza dusz Jezusa Chrystusa. Celem encykliki jest przedstawienie prawdy o Kościele, aby w ten sposób usunąć uprzedzenia tych, którzy tkwią w błędzie dotyczącym boskiej natury Kościoła. Albowiem prawowity Kościół Chrystusowy jest oczywiście jeden, ale tylko ten, który został założony przez Jezusa Chrystusa.

W encyklice Ojciec Święty unika wszelkiej „politycznej mądrości”, opierając się jedynie na etyce Chrystusowej. Uważając wolność za jeden z najwspanialszych darów, jakie ludzkość otrzymała od Stwórcy, poucza zarazem, że w żadnej dziedzinie życia społecznego nie ma absolutnej wolności, oprócz jednej — czynienia dobrze, czyli zasługiwania się dobru publicznemu. Wolność zatem — naucza papież Leon XIII — zawsze i wszędzie powinna dążyć do wyżyn obywatelskich, do poświęcenia pracy swego życia i własnych interesów na rzecz chwały Bożej i dobra bliźnich.

Osobliwością tej encykliki jest to, że jest jakby preambułą do Syllabusa, w którym Pius IX streścił modernistyczne błędy, które osobiście potępił, lub które zostały napiętnowane przez jego poprzedników. Inicjatywa ta wywołała wielkie poruszenie, gdyż czym innym jest przypomnienie prawdy w encyklice, lecz czym innym jest dokładna lista potępionych tez.

Quanta Cura jest doskonała i ma wielką wagę, ponieważ przedstawia sytuację widzianą przez Piusa IX, która w sposób niemal ostrzegawczy odpowiadała temu, czego Kościół doświadcza od Soboru Watykańskiego II.

"Święte dziewictwo i doskonała czystość, poświęcone służbie Bożej, zaliczają się bez wątpienia do najcenniejszych skarbów, które Założyciel Kościoła pozostawił jako dziedzictwo dla utworzonej przez siebie społeczności."

Nie piętnowanie poszczególnych objawów, niezgodnych z nauka Kościoła i przeciwnych tradycyjnym poglądom na państwo, wyrażanym przez Stolicę Apostolską, ale nauczanie oparte na głębokim poznaniu nauki Chrystusa, na jej żywym odczuciu i zrozumieniu tych niewyczerpanych etycznych zdrojów, jakie wlewała w dawny i nowożytny organizm państwa, było zadaniem tej encykliki. Leon XIII nie napiętnował żadnego kierunku w prawie państwowym, w życiu politycznym, społecznym i naukowym, ale wskazał zakażone źródła, grożące klęskami i katastrofami nowożytnemu państwu.

Za tę encyklikę winniśmy najgłębszą wdzięczność Ojcu Świętemu, bo nie zwykłym listem okolicznościowym, jak w podobnych okazjach zwykł to czynić, ale listem okólnym, skierowanym do całej hierarchii kościelnej i ogółu wiernych, rozsławił zarówno naszego rodaka, jak i naszą Ojczyznę, która tutaj w najbardziej oficjalnym dokumencie Stolicy Apostolskiej została nazwana antemurale christianitatis a jako tytuł największej naszej chwały podkreślono to, że Polska była zawsze wierna.