Encykliki

Za tę encyklikę winniśmy najgłębszą wdzięczność Ojcu Świętemu, bo nie zwykłym listem okolicznościowym, jak w podobnych okazjach zwykł to czynić, ale listem okólnym, skierowanym do całej hierarchii kościelnej i ogółu wiernych, rozsławił zarówno naszego rodaka, jak i naszą Ojczyznę, która tutaj w najbardziej oficjalnym dokumencie Stolicy Apostolskiej została nazwana antemurale christianitatis a jako tytuł największej naszej chwały podkreślono to, że Polska była zawsze wierna.

W encyklice o małżeństwie chrześcijańskim z uwzględnieniem obecnych stosunków, potrzeb, błędów i wykroczeń w rodzinie i społeczeństwie Pius XI wykłada naukę o sakramencie małżeństwa. Wymienia i opisuje takie dary małżeństwa jak: potomstwo, wierność i nierozerwalność węzła małżeńskiego. Potępia też poglądy i działania degradujące ten związek — zamach na życie dziecka, emancypację kobiet oraz rozwody. Podaje również środki odnowienia małżeństwa — uległość woli Bożej, pobożność i praktyki religijne oraz pamięć o sakramentalnym charakterze małżeństwa.

Leon XIII zachęcał panujących, aby w tamtych krytycznych czasach nie odrzucali pomocy podawanej im przez Kościół. Te same napomnienia powtórzył znowu z wielką siłą w tej encyklice (dziękując też za okazane mu dowody czci z okazji jego biskupiego jubileuszu), wykazując, że religia chrześcijańska swymi ustawami kładzie niespożyty fundament trwałości i porządku w społeczeństwach ludzkich oraz jasno i zrozumiale wykłada o stosunku władzy duchownej do władzy świeckiej.

Nie piętnowanie poszczególnych objawów, niezgodnych z nauka Kościoła i przeciwnych tradycyjnym poglądom na państwo, wyrażanym przez Stolicę Apostolską, ale nauczanie oparte na głębokim poznaniu nauki Chrystusa, na jej żywym odczuciu i zrozumieniu tych niewyczerpanych etycznych zdrojów, jakie wlewała w dawny i nowożytny organizm państwa, było zadaniem tej encykliki. Leon XIII nie napiętnował żadnego kierunku w prawie państwowym, w życiu politycznym, społecznym i naukowym, ale wskazał zakażone źródła, grożące klęskami i katastrofami nowożytnemu państwu.

W encyklice Ojciec Święty unika wszelkiej „politycznej mądrości”, opierając się jedynie na etyce Chrystusowej. Uważając wolność za jeden z najwspanialszych darów, jakie ludzkość otrzymała od Stwórcy, poucza zarazem, że w żadnej dziedzinie życia społecznego nie ma absolutnej wolności, oprócz jednej — czynienia dobrze, czyli zasługiwania się dobru publicznemu. Wolność zatem — naucza papież Leon XIII — zawsze i wszędzie powinna dążyć do wyżyn obywatelskich, do poświęcenia pracy swego życia i własnych interesów na rzecz chwały Bożej i dobra bliźnich.

"Bez trudu domyślacie się, drodzy Bracia, że mówimy o tej sekcie ludzi, którzy są określani różnymi i prawie barbarzyńskimi nazwami – socjaliści, komuniści a nawet nihiliści, a którzy rozproszeni po całym świecie i związani między sobą najściślej nieprawym przymierzem już nie kryją się pod osłoną ciemności tajemnych zebrań, lecz otwarcie i pewni siebie wychodzą na światło dzienne z zamiarem przyjętym już wcześniej, rozbicia fundamentów społeczeństwa cywilizowanego."

Fragment wstępu

W przeciwieństwie do współczesnych ekumenistów papież Leon XIII powiada, że jego troska zmierza ku przywołaniu zbłąkanych do owczarni powierzonej pieczy najwyższego pasterza dusz Jezusa Chrystusa. Celem encykliki jest przedstawienie prawdy o Kościele, aby w ten sposób usunąć uprzedzenia tych, którzy tkwią w błędzie dotyczącym boskiej natury Kościoła. Albowiem prawowity Kościół Chrystusowy jest oczywiście jeden, ale tylko ten, który został założony przez Jezusa Chrystusa.

Dwie encykliki Leona XIII z komentarzem.

Rerum novarum, opublikowana 15 maja 1891 roku, jest jedną z najbardziej znanych papieskich encyklik. Była kamieniem węgielnym katolickiej nauki społecznej i odpowiedzią Kościoła na rosnące wpływy socjalizmu i komunizmu z jednej, a wielkiego kapitału z drugiej strony. Papież Leon XIII, zwany też papieżem robotników, wskazuje na rolę etyki w stosunkach społecznych. Wprowadza pojęcie solidaryzmu społecznego i wytycza koncepcję "trzeciej drogi" pomiędzy socjalizmem a kapitalizmem. Była punktem wyjścia encyklik Piusa XI (Quadragesimo anno), Pawła VI (Octogesimo anno) i Jana Pawła II (Centesimus annus). Pomimo upływu niemal półtora wieku od jej powstania, nie straciła na swojej aktualności. 

Ojciec Święty Pius XI analizuje przyczyny zła w życiu społeczeństw i państw. Wskazuje na rolę, jaką Kościół katolicki odgrywa i odgrywać powinien w ich życiu. Okazją do tych rozważań był Rok Święty 1925, który uwidocznił ogromne zagrożenia czające się w coraz mniej chrześcijańskim życiu społecznym. Papież widzi ratunek w królowaniu społecznym Chrystusa, tzn. w publicznym oddawaniu Mu czci należnej władcy, również w obowiązkach i posłuszeństwie poddanych. Wskazuje też na królewską godność Chrystusa uwidocznioną w Piśmie świętym i przedsoborowej liturgii.

Pius XI w encyklice o małżeństwie chrześcijańskim z uwzględnieniem obecnych stosunków, potrzeb, błędów i wykroczeń w rodzinie i społeczeństwie wykłada naukę o sakramencie małżeństwa.

W tej encyklice Pius XI podkreśla, że podstawowym celem wychowania chrześcijańskiego jest Pan Bóg, a Jezus Chrystus — Mistrzem i wzorem. Sprzeciwia się i potępia ideę wychowania laickiego, które zawsze zorientowane jest na doczesność. Wskazuje na rodzinę, szkołę i Kościół jako najważniejsze ośrodki wychowawcze. Mając na uwadze zbawienie i pomyślność dusz, twierdzi, że muszą one ze sobą współpracować. Opisuje też prawo rodziny i prawo państwa do wychowywania młodzieży.