Feliks Koneczny

Feliks Koneczny, wybitny krakowski historyk i teoretyk cywilizacji, politycznie powiązany był z ruchem narodowym, czemu dawał wyraz w swoich licznych pracach naukowych i popularyzatorskich. Te inklinacje badacza i myśliciela stanowiły i stanowią pożywkę dla rozmaitych odłamów prawicy.

Jest to doskonałe streszczenie nauki Feliksa Konecznego o cywilizacjach. W sposób zwięzły i przystępny główne tezy tego wybitnego uczonego zostały tu przedstawione w formie nadającej się dla szerokiego kręgu odbiorców.

Feliks Koneczny był jednym z pierwszych badaczy, którzy postanowili rozszerzyć nasz horyzont historyczny w taki sposób, by analizować dzieje ludzkości w kategoriach całej cywilizacji. W tym sensie stał się prekursorem takich naukowców, jak Arnold J. Toynbee czy Samuel Huntington. Jego praca „O wielości cywilizacji“ stała się kamieniem milowym w światowej historiozofii. 

"Ogłaszając latem 1935 roku studium O wielości cywilizacji, zapowiedziałem zarazem uzupełnienie, mianowicie roztrząsanie „O postępie moralności”. Będąc z poza cechu filozofów, nie zapragnąłem bynajmniej dorobić jeszcze jeden podręcznik etyki; podejmuję tylko okruch z ich stołu, przez nich ignorowany. Lecz ten właśnie problem jest dla historyka zajmujący i zaciekawienie moje do niego całkiem naturalne.

W toku prac nad tym tematem (przerywanych i wznawianych w ciągu lat osiemnastu) wyłaniał mi się coraz bardziej, prócz samego zainteresowania, wzgląd jeszcze inny, który dałby się wyrazić krótko tymi słowy: Odmówmy etyce przywileju, żeby jej wolno było pozostawać poza współczesnym rozwojem wiedzy! Etyka nie jest nauką gorszą lub niższą od innych, iżby miała nie korzystać z nowych materiałów naukowych i nie użyć ich za środek do wydoskonalenia swych metod."

Pod Wiedniem zwalczano cywilizację turańską, której najwybitniejszymi przedstawicielami niegdyś byli Mongołowie „niebiescy” a potem Turcy. Błądzi, kto mniema, jakoby Turcy należeli do cywilizacji arabskiej przez to samo, iż są muzułmanami. W piśmiennictwie arabskim Turek jest przedmiotem wzgardy i nienawiści. Islam jest dwojaki: arabski i turański; są to dwa odrębne kręgi cywilizacyjne.

Pod Wiedniem broniło się chrześcijaństwo, idąc na wojnę prawdziwie religijną. Zastanówmy się nad związkiem tego z kwestią cywilizacji.

W latach 1929-1937 prof. Feliks Koneczny opublikował kilkanaście tekstów na łamach tygodnika społeczno-kulturalnego „Myśl Narodowa”. Przedstawione w niniejszym zbiorze eseje, artykuły i recenzje pokazują jak ogromne spektrum zainteresowań badawczych miał autor. Z jednej strony mamy jego klasyczne już teksty cywilizacyjne, czy dotyczące monizmu prawniczego, ale wśród artykułów znajdziemy również prawdziwe perełki: autorską analizę politycznego tła renesansu włoskiego, który doprowadził Italię do zapaści, krytykę ustawowych przywilejów wielkich przedsiębiorstw (żubrów) kosztem małych firm (mrówek), wreszcie pierwszą recenzję książki Tragizm losów Polski Jędrzeja Giertycha.

Święci w dziejach narodu polskiego to książka przedstawiająca historię Polski począwszy od czasów sprzed jej chrztu, aż po okres istnienia II Rzeczypospolitej z punktu widzenia konserwatywnego katolika poprzez pryzmat oddziaływania świętych i chrześcijaństwa na losy państwa, narodu polskiego oraz na życie religijne i kulturalne Polaków, wpływu stającego się czynnikiem scalającym naród w obronie wiary i niepodległości.

Dziełko to powstało, jak pisze autor, z praktycznej potrzeby, gdy nauczał na kursach historii Polski w wznowionej w roku 1919 wszechnicy wileńskiej, gdzie należał do pierwszego grona profesorów.

Dla tych, którzy nie mają czasu na czytanie Dziejów Polski..., pozycja fundamentalna!

Proroczy esej prof. Feliksa Konecznego z 1925/1926 roku, w którym przewiduje m.in., że na skutek różnic cywilizacyjnych na Bałkanach próba zjednoczenia pod jednym państwem tylu kultur i narodów zakończy się krwawą wojną, co miało miejsce u progu lat 90. XX wieku. 

Godnym wreszcie uwagi jest fakt, jako każda z tych cywilizacji wydawała w Słowiańszczyźnie pewne odmiany, odcienia, a nadto powstawały inne znów odmiany z mieszania się dwóch cywilizacji, tych lub owych, z dążeń do tzw. syntezy lub też z mieszaniny ich mechanicznej. Co zważywszy, widzimy, jako różnolitość kulturalna Słowiańszczyzny nie dwie odmiany mieści w sobie, lecz znacznie więcej.

Fragment eseju

Gdyby poprosić o definicję cywilizacji, otrzymałbym rozmaitych odpowiedzi niemal tyle, ilu miałbym rozmówców, czy też czytelników. To źle! Jakżeż będziemy się porozumiewać, jak uniknąć nieporozumień? Pierwszym warunkiem jakiegokolwiek roztrząsania jest to, żeby znaczenie wyrazów ujęte było ściśle i żeby wszyscy, biorący udział w de-bacie (a zatem w danym wypadku wszyscy czytelnicy), rozumieli przez pewien termin ściśle i dokładnie jedno i to samo; inaczej musi nastąpić rozbieżność myśli, z których jedna pójdzie do sasa, druga do lasa; szkoda czasu na takie rozmowy, a tym bardziej na takie wykłady.