Stanisław Rembek

W ramach dziewięciotomowej edycji Dzieł zebranych PIW przypomni nie tylko twórczość Rembeka poświęconą konfliktowi 1920–1921, ale też jego prozę o II wojnie światowej oraz powieści historyczne z niepublikowanym dotąd Wiankiem Malwiny. Teksty do druku opracował, eliminując wcześniejsze pomyłki edytorskie oraz ingerencje cenzorskie, profesor Maciej Urbanowski.

Przeżycia frontowe roku 1919 i 1920 uformowały w zasadniczym stopniu świadomość i osobowość twórczą Rembeka, określiły jego profil pisarski, stając się natchnieniem i tworzywem dwu wydanych przezeń w okresie międzywojennym książek: Nagan i W polu. W niesuwerennej Polsce nie mógł Rembek przyznawać się głośno do wielkiego doświadczenia swojej młodości. A wymienione książki nie mogły, rzecz jasna, liczyć na oficjalne wznowienia… Nie mogąc w sposób pogłębiony podjąć problematyki uważanej za drastyczną, trefną i wprost niebezpieczną, pisarz na przestrzeni czterech powojennych dziesięcioleci borykał się z przytłaczającym go zniechęceniem…

Powieść W polu jest uważana za najlepszą z dorobku pisarza, wysoko oceniał ją m.in. Czesław Miłosz, który uznał ją za najważniejszą powieść militarną okresu międzywojennego. Autentyzm innych utworów Rembeka znalazł uznanie filmowców: Juliusz Machulski wykorzystał opowiadania tego autora do nakręcenia filmu „Szwadron” (1992) toczący się w czasie powstania styczniowego, zaś Andrzej Wajda wyreżyserował „Wyrok na Franciszka Kłosa” (2000), poświęcony problemowi zdrady i kolaboracji podczas okupacji.

W 121. rocznicę urodzin Stanisława Rembeka ukaże się kolejna „trójka” książek pisarza w edytorskim opracowaniu Macieja Urbanowskiego. W t. 4–6 znalazły się teksty literackie, dziennikarskie i wspomnieniowe na temat II wojny światowej.
Na tom 4 złoży się „Dziennik okupacyjny” oraz opublikowane anonimowo na łamach podziemnej „Lewą Marsz” teksty: „Warszawa dziś” i „O pomoc materialna dla pisarzy polskich”, których autorem prawdopodobnie jest Stanisław Rembek.

Tom 5 zbiera wspomnienia oraz opowiadania. Znajdą się w nim m.in. cykle „Wrzesień. Opowieść o 1939 roku” i „Ostatnia porażka”, a także niepublikowane wcześniej „Na przedpolach Powstania” i „Cygarniczka zwycięstwa”.

Wyrok na Franciszka Kłosa oparty został na autentycznych wydarzeniach do jakich doszło w czasie okupacji niemieckiej w Grodzisku Mazowieckim. Już sam tytuł sugeruje treść historii, którą opowiada Stanisław Rembek. Jej bohater a właściwie antybohater to granatowy policjant, który otrzymuje zawiadomienie o wydaniu na niego wyroku śmierci przez jedną z organizacji Polskiego Państwa Podziemnego za swój stosunek do społeczeństwa polskiego i uległość wobec władz okupacyjnych.

Powieść historyczna była ulubionym gatunkiem Stanisława Rembeka. Jeśli wierzyć słowom pisarza, pierwszy taki utwór napisał w wieku sześciu (!) lat. „Przemoc i szabla. Powieść z XVIII wieku” to pierwsza opublikowana powieść historyczna autora „W polu” (wydrukowana w roku 1939w odcinkach na łamach „Kuriera Porannego”). Na formę książkową musiała jednak zaczekać do roku 2011.

„Powstanie Styczniowe to mój ulubiony temat – pisał Stanisław Rembek do przyjaciela. – Zainteresowanie powstaniami wynika u mnie nie tylko ze studiów historycznych. Również z rodzinnych tradycji. Obaj pradziadowie walczyli w Postaniu Listopadowym a dziadek walczył w Powstaniu Styczniowym w partii Taczanowskiego”. W praktyce zwrot pisarza do tematyki Powstania Styczniowego wymusił na pisarzu „ograniczony repertuar tematów, tolerowanych przez wymogi ówczesnej polityki kulturalnej”, a dowodem na to ukazanie się drukiem tomu Ballada o wzgardliwym wisielcu oraz dwie gawędy styczniowe (1956) oraz jego dwa wznowienia. Na tym jednak skończyła się oficjalna pisarska Stanisława Rembeka w PRL-u…

IX tom „Dzieł zebranych” Stanisława Rembeka to prawdziwy rarytas.