Stanisław Rembek

W ramach dziewięciotomowej edycji Dzieł zebranych PIW przypomni nie tylko twórczość Rembeka poświęconą konfliktowi 1920–1921, ale też jego prozę o II wojnie światowej oraz powieści historyczne z niepublikowanym dotąd Wiankiem Malwiny. Teksty do druku opracował, eliminując wcześniejsze pomyłki edytorskie oraz ingerencje cenzorskie, profesor Maciej Urbanowski.

Przeżycia frontowe roku 1919 i 1920 uformowały w zasadniczym stopniu świadomość i osobowość twórczą Rembeka, określiły jego profil pisarski, stając się natchnieniem i tworzywem dwu wydanych przezeń w okresie międzywojennym książek: Nagan i W polu. W niesuwerennej Polsce nie mógł Rembek przyznawać się głośno do wielkiego doświadczenia swojej młodości. A wymienione książki nie mogły, rzecz jasna, liczyć na oficjalne wznowienia… Nie mogąc w sposób pogłębiony podjąć problematyki uważanej za drastyczną, trefną i wprost niebezpieczną, pisarz na przestrzeni czterech powojennych dziesięcioleci borykał się z przytłaczającym go zniechęceniem…

Powieść W polu jest uważana za najlepszą z dorobku pisarza, wysoko oceniał ją m.in. Czesław Miłosz, który uznał ją za najważniejszą powieść militarną okresu międzywojennego. Autentyzm innych utworów Rembeka znalazł uznanie filmowców: Juliusz Machulski wykorzystał opowiadania tego autora do nakręcenia filmu „Szwadron” (1992) toczący się w czasie powstania styczniowego, zaś Andrzej Wajda wyreżyserował „Wyrok na Franciszka Kłosa” (2000), poświęcony problemowi zdrady i kolaboracji podczas okupacji.

W 121. rocznicę urodzin Stanisława Rembeka ukaże się kolejna „trójka” książek pisarza w edytorskim opracowaniu Macieja Urbanowskiego. W t. 4–6 znalazły się teksty literackie, dziennikarskie i wspomnieniowe na temat II wojny światowej.
Na tom 4 złoży się „Dziennik okupacyjny” oraz opublikowane anonimowo na łamach podziemnej „Lewą Marsz” teksty: „Warszawa dziś” i „O pomoc materialna dla pisarzy polskich”, których autorem prawdopodobnie jest Stanisław Rembek.

Tom 5 zbiera wspomnienia oraz opowiadania. Znajdą się w nim m.in. cykle „Wrzesień. Opowieść o 1939 roku” i „Ostatnia porażka”, a także niepublikowane wcześniej „Na przedpolach Powstania” i „Cygarniczka zwycięstwa”.

Wyrok na Franciszka Kłosa oparty został na autentycznych wydarzeniach do jakich doszło w czasie okupacji niemieckiej w Grodzisku Mazowieckim. Już sam tytuł sugeruje treść historii, którą opowiada Stanisław Rembek. Jej bohater a właściwie antybohater to granatowy policjant, który otrzymuje zawiadomienie o wydaniu na niego wyroku śmierci przez jedną z organizacji Polskiego Państwa Podziemnego za swój stosunek do społeczeństwa polskiego i uległość wobec władz okupacyjnych.

Powieść historyczna była ulubionym gatunkiem Stanisława Rembeka. Jeśli wierzyć słowom pisarza, pierwszy taki utwór napisał w wieku sześciu (!) lat. „Przemoc i szabla. Powieść z XVIII wieku” to pierwsza opublikowana powieść historyczna autora „W polu” (wydrukowana w roku 1939w odcinkach na łamach „Kuriera Porannego”). Na formę książkową musiała jednak zaczekać do roku 2011.

„Powstanie Styczniowe to mój ulubiony temat – pisał Stanisław Rembek do przyjaciela. – Zainteresowanie powstaniami wynika u mnie nie tylko ze studiów historycznych. Również z rodzinnych tradycji. Obaj pradziadowie walczyli w Postaniu Listopadowym a dziadek walczył w Powstaniu Styczniowym w partii Taczanowskiego”. W praktyce zwrot pisarza do tematyki Powstania Styczniowego wymusił na pisarzu „ograniczony repertuar tematów, tolerowanych przez wymogi ówczesnej polityki kulturalnej”, a dowodem na to ukazanie się drukiem tomu Ballada o wzgardliwym wisielcu oraz dwie gawędy styczniowe (1956) oraz jego dwa wznowienia. Na tym jednak skończyła się oficjalna pisarska Stanisława Rembeka w PRL-u…

Dziesiąty i ostatni już tom "Dzieł zebranych" Stanisława Rembeka.

"Aneksy" przynoszą utwory, które bądź ukazały się wyłącznie na łamach prasy, jak opowieść dla młodzieży "Ekspedycja karna", bądź też nigdy nie doczekały się publikacji, jak wiersze czy obszerny esej o Bolesławie Piaseckim, założycielu PAX-u.

IX tom „Dzieł zebranych” Stanisława Rembeka to prawdziwy rarytas.