Wspomnienia - XX-lecie międzywojenne

W Pamiętnikach Józef Haller - Błękitny Generał - zawarł opis swego niezwykle burzliwego życia, od patriotycznej i głęboko religijnej atmosfery domu rodzinnego aż po lata spędzone na emigracji. Jest to głos uczestnika doniosłych wydarzeń z historii odradzającego się państwa polskiego i II wojny światowej, dowódcy wielkich polskich formacji wojskowych, dzielnego żołnierza i znanego polityka, pozostającego w cieniu Marszałka. Głos człowieka dziś może nieco zapomnianego, ale jakże dla tej historii znaczącego.

Nieznana w Polsce książka Stefana Korbońskiego (wydana jedynie w latach 80. w bardzo niewielkim nakładzie w Stanach Zjednoczonych) to ciekawy i często dowcipny opis II RP oczyma przedstawiciela pokolenia, które miało szczęście cieszyć się niepodległością. W książce znajdziemy wiele obserwacji życia codziennego, zwyczajów pokolenia naszych dziadków. Czytelnik pozna więc kulisy działania sądów i prokuratury, targowania się w czasie zakupu samochodu, wypoczynku nad Bałtykiem, wreszcie nawet tajniki podrywania dziewcząt. A wszystko to opisane w pięknym stylu, z humorem i wieloma anegdotami.

Na ten portret Drohobycza składa się moc szczegółów, kolorów, a nawet zapachów. Tu słychać głosy dawnych jego mieszkańców. Tu tamten Drohobycz nadal tętni życiem.

Pątniczym szlakiem najwybitniejszej polskiej pisarki katolickiej – Zofii Kossak jest relacją z pielgrzymki do Ziemi Świętej w 1933 r. Wielka erudycja Autorki oraz jej znakomita wiedza biblijna i historyczna pozwoliły stworzyć relację niezwykle ciekawą, nie pozbawioną także elementów humorystycznych.

Mieczysław Lepecki dwukrotnie – jeszcze przed II wojną światową – wyruszył w podróż na Syberię i Daleki Wschód, żeby zobaczyć miejsca martyrologii Józefa Piłsudskiego i tysięcy innych Polaków zesłanych w te niegościnne rejony za dążenie do odzyskania przez Polskę niepodległości.

„Nad naszymi ziemiami rozpętała się nawałnica, rwąc, niszcząc, paląc, druzgocąc i łamiąc wszystko, co napotkała po drodze, pędząc nas przed sobą w świat… tułaczy i rozbitków. Przed nami szła śmierć – za nami pozostawała pustka!” – pisze w swej "Burzy od Wschodu" Maria Dunin-Kozicka (1877–1948), która czerwcu 1918 r. zmuszona została do opuszczenia majątku w Lemieszówce na Kijowszczyźnie. Jednak nie przed szaleństwem przyrody uciekała, a przed rewolucją bolszewicką, która poznaczyła Kresy zgliszczami spalonych dworów, cieniami pomordowanych ziemian i ruiną zdeptanej kultury polskiej. Ta książka to jedno z niewielu (obok Pożogi Z. Kossak-Szczuckiej i Na ostatniej placówce E. z Zaleskich Dorożyńskiej) pięknych świadectw siły polskości na Kresach i dramatu, jaki spotkał wiernych jej obrońców na najdalej wysuniętych placówkach.

Jan Witkowski w czasie okupacji niemieckiej był partyzantem Armii Krajowej, działał w Kedywie na terenie Wołomina. Po wojnie po ujawnieniu musiał ponownie ukrywać się przed NKWD i UB. Jego relacja sięgająca okresu przedwojennego w szerokim kontekście historycznym ukazuje los Polaka walczącego o niepodległą Polskę.

Cud Wisły jest zbiorem relacji o wydarzeniach wojny polski-bolszewickiej spisywanych na gorąco przez świadka i uczestnika tych wydarzeń. 

Wojenne dziedzictwo to opowieść o losach rodziny Pawlikowskich, począwszy od początków XX wieku, po lata 60. Poświęcona jest pamięci ojca autorki, Bolesława Pawlikowskiego (1901–1987), pseudonim „Ostroga”, obrońcy Polski w 1920 roku, przodownika Policji Państwowej w Kłobucku, komendanta Podobwodu Kłobuckiego Armii Krajowej w latach 1943–1944, komendanta Obwodu Armii Krajowej Kłobuck-Krzepice. Był więźniem niemieckiego obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Podczas ewakuacji obozu w 1945 roku uciekł z transportu więźniów. Po wojnie aresztowany przez UB, w 1949 roku uwolniony, następnie na własny wniosek zrehabilitowany przez W. Gomułkę.

Antoni Słonimski w 1932 roku odbył podróż do ZSRR, której plonem stał się prezentowany tom. O jego odbiorze w Rosji tak pisał sam autor: "Od czasu książki Moja podróż do Rosji jestem na czarnej liście u sowieckich urzędników. Proszą co pewien czas wszystkich literatów i karmią kawiorem - a ja za karę muszę siedzieć w domu".

Dopiero po ponad 75 latach wychodzi na jaw prawda o rzeczywistym położeniu i losie Polaków pod komunistyczno-rosyjskim panowaniem w latach 30. XX w. Nasi rodacy byli tam, mniej więcej od 1932 r. obywatelami drugiej kategorii, tak jak później Żydzi w niemieckiej III Rzeszy. A potem, w 1937 r., decyzją władz i niestety przy poparciu dużej części sowieckiego społeczeństwa, zostali skazani na zagładę.

To autentyczny diariusz „panny kresowej”, która notuje w nim tak bieżące wydarzenia ze sceny życia publicznego, jak i własne rozterki, a tematów do zapisków dostarcza sama historia – burzliwa i nieprzewidywalna. Wśród wojny, zamieszek i przemarszów wojsk autorka organizuje polskie szkoły, prowadzi szpital, ukrywa uciekinierów, jest filarem wszelkich działań kulturalnych w całej okolicy.