Wspomnienia - do 1918 roku

W Pamiętnikach Józef Haller - Błękitny Generał - zawarł opis swego niezwykle burzliwego życia, od patriotycznej i głęboko religijnej atmosfery domu rodzinnego aż po lata spędzone na emigracji. Jest to głos uczestnika doniosłych wydarzeń z historii odradzającego się państwa polskiego i II wojny światowej, dowódcy wielkich polskich formacji wojskowych, dzielnego żołnierza i znanego polityka, pozostającego w cieniu Marszałka. Głos człowieka dziś może nieco zapomnianego, ale jakże dla tej historii znaczącego.

Niezwykłe spojrzenie na życie angielskiej prowincji u schyłku XIX wieku.

Zaskakujące opinie, błyskotliwe obserwacje, ostre oceny, plastyczne opisy. Dziennik z podróży do Polski Charlesa Ogiera to przebogate źródło do poznania życia politycznego i codziennego ówczesnej Rzeczypospolitej, uwikłanej w konflikt ze Szwecją, przy tym niepozbawione sympatii do naszego kraju.

„Nad naszymi ziemiami rozpętała się nawałnica, rwąc, niszcząc, paląc, druzgocąc i łamiąc wszystko, co napotkała po drodze, pędząc nas przed sobą w świat… tułaczy i rozbitków. Przed nami szła śmierć – za nami pozostawała pustka!” – pisze w swej "Burzy od Wschodu" Maria Dunin-Kozicka (1877–1948), która czerwcu 1918 r. zmuszona została do opuszczenia majątku w Lemieszówce na Kijowszczyźnie. Jednak nie przed szaleństwem przyrody uciekała, a przed rewolucją bolszewicką, która poznaczyła Kresy zgliszczami spalonych dworów, cieniami pomordowanych ziemian i ruiną zdeptanej kultury polskiej. Ta książka to jedno z niewielu (obok Pożogi Z. Kossak-Szczuckiej i Na ostatniej placówce E. z Zaleskich Dorożyńskiej) pięknych świadectw siły polskości na Kresach i dramatu, jaki spotkał wiernych jej obrońców na najdalej wysuniętych placówkach.

Sumienie Polski i inne szkice kresowe to zbiór trzydziestu czterech znakomitych, a przy tym mało znanych tekstów Michała Kryspina Pawlikowskiego poświęconych Wilnu, Mińskowi, krajobrazom Białorusi, z humorem opowiadających o młodzieńczych przygodach autora, o jego pasjach myśliwskich, kulinarnych i podróżniczych.

Agaton Giller to polski dziennikarz i pisarz, konspirator i działacz, który życie poświęcił walce o wolność i niepodległość. Doświadczył wielu aresztowań i zsyłki na Syberię.

Autor, działacz niepodległościowy, spisał swoje losy wraz z losami innych zesłanych na Sybir. Giller, jako dziennikarz, bardzo drobiazgowo opisuje męczeńską, ciężką podróż i trudne warunki, z jakimi muszą poradzić sobie zesłańcy. Omawia nie tylko ich losy, ale również przedstawia ówczesne tradycje i zwyczaje mijanych ludów, sytuację geograficzną i gospodarczą terenów dzisiejszej Rosji.

Wojenne dziedzictwo to opowieść o losach rodziny Pawlikowskich, począwszy od początków XX wieku, po lata 60. Poświęcona jest pamięci ojca autorki, Bolesława Pawlikowskiego (1901–1987), pseudonim „Ostroga”, obrońcy Polski w 1920 roku, przodownika Policji Państwowej w Kłobucku, komendanta Podobwodu Kłobuckiego Armii Krajowej w latach 1943–1944, komendanta Obwodu Armii Krajowej Kłobuck-Krzepice. Był więźniem niemieckiego obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Podczas ewakuacji obozu w 1945 roku uciekł z transportu więźniów. Po wojnie aresztowany przez UB, w 1949 roku uwolniony, następnie na własny wniosek zrehabilitowany przez W. Gomułkę.

Losy rodziny Dyakowskich, ukształtowane historią Polski stały się w rękach Autorki materiałem do refleksji nad kruchością człowieka wobec Wielkiej Historii, nad jego bohaterską walką aby się nie poddać. Ale również do refleksji o granicach ludzkiej odporności.

Zeszyty zawierające oryginalny rękopis Dziennika zostały we wrześniu 1939 roku skradzione w Wilnie przez dokonujących kolejnego zaboru Polski Sowietów. Owo zawłaszczenie jest dziś kontynuowane przez Bibliotekę Wróblewskich w Vilniusie i traktowane przez władze litewskie jako przynależny im łup wojenny, odziedziczony po NKWD.

Brygadier Józef Kopeć trafił do niewoli rosyjskiej po bitwie maciejowickiej. Zesłano go aż na Kamczatkę. Ze względu na wysoką rangę wojskową traktowano go jak więźnia stanu. Jego pamiętnik, obok opisu przebiegu powstania kościuszkowskiego, daje obraz funkcjonowania machiny represji imperium carów, a także przedstawia życie ludów syberyjskich z okresu, gdy jeszcze żyły one w sposób nie skażony wpływami cywilizacji. Tło jego tułaczej odysei stanowią surowa przyroda i olbrzymie, nierozpoznane przestrzenie.

To autentyczny diariusz „panny kresowej”, która notuje w nim tak bieżące wydarzenia ze sceny życia publicznego, jak i własne rozterki, a tematów do zapisków dostarcza sama historia – burzliwa i nieprzewidywalna. Wśród wojny, zamieszek i przemarszów wojsk autorka organizuje polskie szkoły, prowadzi szpital, ukrywa uciekinierów, jest filarem wszelkich działań kulturalnych w całej okolicy.