Wspomnienia - do 1918 roku

Brygadier Józef Kopeć trafił do niewoli rosyjskiej po bitwie maciejowickiej. Zesłano go aż na Kamczatkę. Ze względu na wysoką rangę wojskową traktowano go jak więźnia stanu. Jego pamiętnik, obok opisu przebiegu powstania kościuszkowskiego, daje obraz funkcjonowania machiny represji imperium carów, a także przedstawia życie ludów syberyjskich z okresu, gdy jeszcze żyły one w sposób nie skażony wpływami cywilizacji. Tło jego tułaczej odysei stanowią surowa przyroda i olbrzymie, nierozpoznane przestrzenie.

Książka o jednej z najpiękniejszych postaci dziejów Kościoła katolickiego w XIX wieku – o ks. Krzysztofie Szwermickim (1808-1894), jednym z ciekawszych zesłańców czasów carskich z połowy tamtego wieku.

Te siedem historii łączy „czas i przestrzeń” – wszystkie dotyczą polskich zesłańców postyczniowych i związane są z Syberią. Ukazują postaci mało znane albo w ogóle nieznane, nie licząc oczywiście wiedzy badaczy dziejów polskiego wygnaństwa w imperium carów.

Książka wyróżnia się wśród innych bogactwem treści i nowatorskim ujęciem losów skazanych za przestępstwa polityczne. Każdy list to skarbnica wielu ważnych informacji biograficznych o zesłańcach i ich pismach.

Pogłębiona przez lekturę „Listów z Sybiru 1863” refleksja nad dziejami wyrzuconej na Wschód polskiej diaspory po raz kolejny skłania nas do wniosku, że zsyłka, katorga, wysiedlenie na Sybir nie było i nie stało się w losach zarówno jednostek, a tym bardziej całego narodu epizodem.

Na Kroplę goryczy składają się cztery opowieści o przedstawicielach kresowych rodów: Marii z Jordan-Rozwadowskich Górskiej, Michalinie z Woyniłłowiczów Horwattowej, rodzinie Stulgińskich oraz Zofi i z Hartinghów i Wincentym Wołodkowiczach. Ich domy – dwory i pałace położone na dawnych Kresach Wschodnich – oraz wznoszone przez nich świątynie po traktacie ryskim znalazły się poza granicami Rzeczypospolitej.

Wspomnienia Wołynia, Polesia i Litwy – relacja z podróży po Kresach Józefa Ignacego Kraszewskiego wydana w Wilnie w 1840 roku.

 Julian Ursyn Niemcewicz z racji zajmowanego stanowiska w latach 1811 - 1828 wizytował szkoły na terenie całego kraju. Przejeżdżając z miasta do miasta zwiedzał wsie i miasteczka etapowe oraz pilnie obserwował ich mieszkańców. Na uwagę zasługuje fakt, że podróż Niemcewicza przypadała na okres wojen napoleońskich. 

„Chopin i Majorka” – pod tym „turystycznym” tytułem  kryje się nie tylko barwna gawęda i  niemalże literacka opowieść Macieja Patkowskiego o wydarzeniach w Valldemossie na przełomie 1838 i 1839 roku. Jest to glosa do romansów i miłości Fryderyka Chopina z czasów, kiedy był on młody aż do jego wyjazdu z Majorki. To również bardzo osobiste wyznanie autora o tym, jak Chopin i jego muzyka stały się tematem, który do dzisiaj stanowi nieodłączną część jego życia, towarzyszy mu niemal każdego dnia i powoduje, że – mówiąc językiem młodych ludzi – jest „zakręcony” na punkcie Chopina.

„Wszak istnieje coś takiego jak zarażenie podróżą i jest to rodzaj choroby w gruncie rzeczy nieuleczalnej” (Ryszard Kapuściński).

Pod tym stwierdzeniem mogłoby się podpisać wiele bohaterek Zagranicznych podróży Polek w epoce oświecenia Małgorzaty Ewy Kowalczyk.

Właściwie jest trzech autorów tej książki: Marian Kowalski, Władysław Kownas i Marek Arpad Kowalski. Pierwszy zaczął pisać pamiętnik, lecz nie zdążył go ukończyć - urywa się na przystąpieniu do Legionów. Drugi, będąc w Legionach, spisywał dziennik. Syn pierwszego, a zarazem siostrzeniec drugiego, opracował te wspomnienia i dopisał jeszcze kilka rozdziałów. O Legionach. Bowiem pamięc o nich coraz bardziej rozmywa się. a przecież było to pokolenie, któremu wreszcie - po kilku nieudanych powstaniach narodowych - udało się - autor.

Maria z Czetwertyńskich Adamowa hr. Tarnowska jako żona dyplomaty towarzyszyła mężowi w podróżach zagranicznych i spotkaniach z władcami państw i osobistościami świata polityki początków XX wieku, a jakiś czas później jako polska negocjatorka uczestniczyła w rozmowach kapitulacyjnych Powstania Warszawskiego.

Niełatwo bowiem było mi namówić autorkę do ich spisania. „Po co komu to potrzebne? Kogo dzisiaj zainteresuje?” – mówiła nie bez rezygnacji.