Andrzej Solak - Walki Polaków z islamem

Bohaterem książki jest hetman wielki koronny Mikołaj Potocki (ok. 1593–1651). Mimo że sylwetka tego magnata do dziś nie doczekała się pełnej biografii, to epitety, jakimi jest określany, nie są pozytywne: marny, przesądny, niedołężny, zbyt pewny siebie wódz, alkoholik, rozpustnik, kunktator. Pierwszy i chyba jedyny w historii Rzeczypospolitej hetman prowadzący bitwę z karocy, pod wpływem alkoholu. Dodatkowo autor klęski pod Żółtymi Wodami i Korsuniem oraz wątpliwego zwycięstwa w kampanii 1651 r. zakończonego ugodą w Białej Cerkwi.

Potocki to hetman zhańbiony, w ogóle nieporównywany z największymi polskimi hetmanami: Żółkiewskim i Chodkiewiczem, postrzegany przez pryzmat poniesionych klęsk i przypiętych mu wieki temu łatek. Wydaje się, że historia wydała na niego jednoznaczny wyrok. Czy słusznie? Książka w oparciu o krytyczną analizę źródeł, ale zarazem w popularyzatorski sposób, przedstawia obraz, który wcale nie jest tak jednoznaczny.

Kto ocali u nas cywilizację łacińską? Jedną tylko znam siłę do tego zdatną i powołaną: Kościół. Tu, w Europie w ogóle, jest to jego cywilizacja, jego córa, bronić mu przeto wypadnie swej własności, swego żywiołu. Ale powodzenie zależy od tego, czy miłośnicy tej cywilizacji zrozumieją, że nie obronią jej, jeśli nie staną zarazem w szeregach Kościoła. W tej walce trzeba być koniecznie katolikiem, inaczej walka będzie próżną. Można by nawet wyrazić się, że wystarcza walczyć o katolickość Polski, a gdy obronimy Kościół, cywilizacja łacińska będzie nam przydana, ocalona.