Emile Joseph Dillon – Konferencja pokojowa w Paryżu 1919

Książka Emile’a Josepha Dillona (1854-1933) – cenionego dziennikarza i publicysty politycznego – ukazuje przebieg, kulisy i skutki paryskiej konferencji pokojowej w 1919 r. To wielowymiarowa analiza idei, motywacji i działań uczestników obrad – tych, którzy rościli sobie prawo, by wówczas rozdawać karty i tych, o których losie chciały decydować zwycięskie mocarstwa. Jej autor znał osobiście wielu aktorów tych wydarzeń, przyglądał się z bliska ich poczynaniom, uczestniczył w niektórych z nich. Obserwował, jak szumne deklaracje towarzyszące konferencji są weryfikowane przez rzeczywistość. Jego dzieło jest ponadczasowym, realistycznym studium polityki międzynarodowej, pokazującym, jak za fasadą zapewnień o chęci współpracy i wspólnego zabiegania o lepsze jutro państw i narodów toczy się twarda, często bezwzględna i cyniczna gra o realizację partykularnych interesów – gra, której uczestnicy w 1919 r. okazali się często bardzo krótkowzroczni, nawet jeśli sądzili, że osiągnęli w niej swe cele. W tomie znalazły się również notatki, rozmowy i korespondencja Dillona z Romanem Dmowskim z lat 1917-1922. Tworzą one – wraz z poświęconymi Polsce fragmentami książki o konferencji – sugestywny i pouczający obraz toczonej wówczas skomplikowanej rozgrywki wokół sprawy polskiej.

„Jakąkolwiek miarą będziemy mierzyli pracę konferencji – etyczną, społeczną czy polityczną – przedstawi się nam jako czynnik obliczony na podkopanie wyższych interesów, osłabienie poczucia moralnego obecnego pokolenia, rozpalenie nienawiści narodowych i rasowych, wykopanie przepaści pomiędzy klasami i masami i szerokie otwarcie wrót falom międzynarodowego anarchizmu. Prawda, sprawiedliwość, równość i wolność zostały skręcone i ściśnięte w służbie dla celów ekonomiczno-politycznych. […] Każdy rząd przystosowuje swą politykę do potrzeb przyszłej wojny, która jest uważana powszechnie za nieunikniony wynik pokoju wersalskiego”.

„Na Radę Najwyższą zaczęto wkrótce patrzeć jak na prototyp przyszłej Ligi i z tego punktu widzenia działalność jej ulegała ostrej krytyce ze strony tych wszystkich, których dotyczyła Liga. Pomiędzy nimi byli przeważnie przedstawiciele państw mniejszych, czyli jak je nazywano „państw o interesach ograniczonych”. Ta gromadka patriotów przywędrowała do Paryża pełna nadziei, upojona nieumiarkowanymi pochwałami i obietnicami, którymi ich karmiono za przywiązanie do sprawy koalicji podczas wojny. Złudzenia ich wszakże były krótkotrwałe. Na jednym z pierwszych posiedzeń z wielkimi mocarstwami wybuchła burza, która rozwiała ich nadzieje. Gdy się niebo rozjaśniło, ujrzano, że z równych towarzyszy pracy przemienili się w karłowatych pupilów, w jednostki niższej kategorii, którym się będzie rozkazywało i wymagało od nich zupełnego posłuszeństwa”.