James H. Billington - Płonące umysły Źródła rewolucyjnej wiary

Celem niniejszej książki jest odkrycie korzeni wiary – wiary naszych czasów. Współcześni rewolucjoniści to ludzie wierzący, nie mniej gorliwi i oddani swej wierze niż dawni chrześcijanie czy muzułmanie. Nowością jest w ich wypadku jedynie przekonanie, że obalenie tradycyjnej władzy przyniesie doskonały świecki porządek.

Ta całkowicie utopijna idea stała się kołem napędowym Europy w XIX stuleciu i najskuteczniej rozprzestrzeniającą się na świecie ideologią Zachodu wieku XX. Nie jest to historia rewolucji, lecz rewolucjonistów: nowatorskich twórców nowej tradycji. Obejmuje ona okres stu dwudziestu pięciu lat od upadku rewolucji francuskiej pod koniec XVIII wieku do pierwszej rewolucji rosyjskiej z początku wieku XX. Teatr opisywanych zdarzeń stanowiła Europa epoki industrialnej, scenę główną zaś oficyny prasowe wielkich miast europejskich (…)

Wiara rewolucyjna nie ukształtowała się w gruncie rzeczy pod wpływem krytycznego racjonalizmu francuskiego oświecenia (jak zazwyczaj się sądzi), ale raczej okultyzmu i niemieckiego protoromantyzmu. Wiara ta bowiem zrodziła się we Francji w epoce rewolucji w wąskim gronie intelektualistów i literatów parających się dziennikarstwem, zafascynowanych tajnymi stowarzyszeniami, a jednocześnie zapalonych zwolenników „ideologii”, pełniących funkcję świeckiego erzatzu przekonań religijnych.

(Ze wstępu autora)

James H. Billington (ur. 1929), wybitny amerykański historyk, dyrektor Biblioteki Kongresu USA, znawca kultury rosyjskiej I ruchów rewolucyjnych. Opublikował m. in. The Icon and the Axe (1966, polskie wydanie: Ikona I topór. Historia kultury rosyjskiej). Russia Transformed: Breakthrough to Hope, August 1991 (1992) oraz The Face of Russia (1998). Wydana w 1998 roku książka Fire in the Minds of Men – Płonące umysły, to epicka opowieść o narodzinach nowożytnych ruchów rewolucyjnych, których dziełem stały się w XX wieku systemy totalitarne o nieznanej wcześniej w dziejach postaci: komunizm oraz narodowy socjalizm.