Jerzy Gizella - Kresy (literackie) bez granic

„II RP miała powierzchnię (po traktacie ryskim) wynoszącą blisko 390 000 km kw., po II wojnie światowej ok. 312 000 km. Kw. Mimo „rekompensaty” na Zachodzie straciliśmy w sumie 78 000 km. Kw. Przypomnijmy – I RP miała w 1634 roku 1100 000 km. kw. A geograficzny środek państwa znajdował się między Pińskiem, Mohylowem i Mińskiem W 1771 roku ten obszar zmalał do 733 000 km.kw., a w 1794 roku (przed trzecim rozbiorem) wynosił już tylko 215 000 km.kw. Po zwycięskiej wojnie 1920 roku – ziemie odebrane przez Rosję w I i II rozbiorze już nie wróciły do Polski: w pierwszym (Inflanty Polskie, województwa mścisławskie, witebskie i połockie oraz część mińskiego i iinflanckiego); w drugim – pozostałe części mińskiego, kijowskiego, bracławskiego i podolskiego, kawałek Wileńszczyzny, województw nowogrodzkiego, brzesko-litewskiego i wołyńskiego. Stan posiadanie, początkowo pozostający bez większych zmian, stopniowo na skutek powstań i rekwizycji systematycznie ulegał okrojeniu. To nie znaczy, że nawet w głębi rosyjskiego terytorium nie było polskiej własności. Wraz z depolonizacją tych ziem następował wzrost świadomości narodowej mniejszości i regres kultury polskiej, co w wypadku Litwy, Białorusi i szczególnie Ukrainy doprowadziło do krwawych konfliktów narodowościowych.

(…) Rozważania, czy zamiana Kresów na „Ziemie Zachodnie” jest zyskiem czy stratą, są raczej tematami dla historyków, prawników, socjologów, ekonomistów, filozofów. Piszącemu o literaturze pozostaje znacznie skromniejszy obszar refleksji. Ale jedno nie może podlegać dyskusji: I i II RP były bardzo ciekawym eksperymentem cywilizacyjnym – ich terytorium zamieszkiwali przybysze z dwóch kontynentów – Europy i Azji. Co ich do nas przyciągało, często na naszą zgubę? Co ich od nas, jako np. katolików, odtrącało? Lektura tych szkiców stara się na te pytania odpowiedzieć. Na inne pytanie: - Czy bez Kresów, bez Wilna, Grodna, Lwowa, Tarnopola, Łucka, Krzemieńca, da się żyć? - odpowiedzieć trudno. Da się na pewno wegetować – ale wielkie źródło różnorodności i rozmachu duchowego - wysycha. Bez pamięci o Kresach, bez ludzi tam urodzonych i ukształtowanych, stajemy się narodem „bez korzeni”, podobnym do innych – ani lepszym, ani gorszym. Byle jakim”.

Jerzy Gizella (ur. 1949 w Krakowie) absolwent filologii polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego, doktor nauk humanistycznych. Poeta, krytyk literacki. Za twórczość poetycką otrzymał w 1980 roku nagrody im. Andrzeja Bursy i Stanisława Piętaka. W stanie wojennym współpracował z prasą drugiego obiegu, m.in. „Arką” i „NaGłosem”. Od 1986 roku na emigracji w Paryżu, gdzie pracował w redakcji „Kontaktu”. Od 1987 do 2004 mieszkał w Alabamie (USA), a od powrotu do kraju - ponownie w Krakowie. Członek redakcji „Arcananów”.

Dotychczas opublikował m.in. zbiory wierszy: Obustronne milczenie (1977), Gorzko (1979), Szkoła winowajców (1980), Bez ognia, ziemi i powietrza (1981), Rozstrój (1984), Ballady, sielanki, elegie (1994), Sąsiad marnotrawny (1998), Wpadanie (1999), Odrywanie Ameryki (2001), Nocna Straż (2001), Weterani wojny trojańskiej (2002), Prawo pobytu (2002), Tu ciało tam dusza (2004 - Nagroda „Krakowska Książka Miesiąca”, 2005), Sytuacje bezgraniczne. Wybór wierszy 2010), Podróż romantyczna autobusem 159 (2019).

Recenzje i szkice literackie (pisane głównie w latach 1997-2002 na emigracji) prezentują dwa zbiory: Pisarze i kopiści (2003) oraz Pożegnanie z uproszczeniami (2003)