ARCANA

* Dlaczego Polacy są skazani na żydowską niechęć?

* Marcin Luter: buntownik czy Sługa Boży?

* Między homolandem a kalifatem. Czy żyjemy w czasach ostatecznych?

Pasjonująca rozmowa Tomasza Kolanka z red. Pawłem Lisickim. 

Nowa powieść Wiesława Helaka jest fascynującym portretem międzywojennej Polski i jej tragicznego końca. – To obraz wielobarwny, daleki od jednoznaczności. Historia „przemieniania” się II Rzeczypospolitej, ówczesnej Europy, jak i głównego bohatera – czytamy w opisie książki. Zdaniem wydawcy, „Góra Tabor” jest poniekąd kontynuacją głośnego eposu „Na Zbruczem”.

W momencie upadku Rzeczypospolita była państwem wspierającym się na idei republikanizmu, powszechnie uznawanego za ustrój w sposób najdoskonalszy gwarantujący respektowanie tego, co dla człowieka najcenniejszego, czyli wolności. Republikańska Rzeczypospolita, a w konsekwencji i naród polityczny, został podzielony pomiędzy państwa monarchii absolutnej i despotycznej, przez państwa mające za nic wolność obywatelską.

Gdyby nie świadomość proporcji, mogłabym powtórzyć za Czesławem Miłoszem: „Byłam jedną z ofiar: wystarczyło jednej stronicy, żebym uległa wpływowi tego narkotyku i przeczytała jednym tchem 352 stronice dużego formatu”. Podczas tej lektury zadawałam sobie pytanie: dlaczego czytany tekst mnie pociągnął i zatrzymał? I intuicyjnie czułam, że trzymają mnie przy nim 3 siły: prawda, pasja, przygoda.

W dosyć sennej atmosferze siermiężności i przaśności na pół gomułkowskiej, na pół gierkowskiej, zdarzają się dramaty na miarę Szekspira: romanse, zabójstwa, zdrady. W społeczności, gdzie każdy wie wszystko o każdym, obserwujemy degrengoladę nawet całych rodzin, ale także niesamowity upór jednostek, by nie zaniżyć raz wyznaczonych standardów życia.

Dzisiaj obok nas żyje siła, z którą żadnemu narodowi w Europie nie jest po drodze. To jest nowoczesna polityka rosyjska. Niejednokrotnie próbuję przekazać jedno: nie nazywajcie tego ukraińskim pytaniem. Nie nazywajcie tego, co dzieje się w Azerbejdżanie, w Górskim Karabachu – azerbejdżańskim problemem. Nie nazywajcie tego, co dzieje się w Osetii Południowej, Abchazji – gruzińskim pytaniem, czy w Naddniestrzu – mołdawskim problemem. To wszystko – kwestia rosyjska. (…) A my jesteśmy świadkami tego, że w każdym konflikcie uczestnikiem, detonatorem konfliktu jest Rosja (Wiktor Juszczenko)

Opowieści o Gdańsku, Gdyni i kluczowych aktorach politycznych dwóch minionych dekad są fascynujące. Przybliżają one zrozumienie zjawiska, jakim jest władza lokalna. Poprzez jednostkową opowieść ukazują cały splot uwarunkowań i ograniczeń spotykających kogoś, kto chciałby zarządzać sprawami lokalnymi w mieście liczącym pomiędzy ćwierć a pół miliona mieszkańców.

Zbigniew Lohmann (1900-1978), prawnuk pochodzącego z Kurlandii Romana Lohmanna (1785-1838), który zapoczątkował polską linię Lohmannów. Autor pamiętnika, ziemianin, ostatni właściciel Podlesia. Ukończył Akademię Rolniczą w Bydgoszczy uzyskując tytuł inżyniera. Brał udział w wojnie 1920 roku, w której odniósł rany kulą dum, a jej odłamek miał w płucach przez resztę życia. W czasie II wojny światowej był żołnierzem Armii Krajowej. Po wojnie szykanowany przez komunistyczną władzę, zmuszany do zmiany miejsc pracy i zamieszkania ponad 20 razy. Za posiadanie pamiętnika Andersa Bez ostatniego rozdziału miał liczne rozprawy sądowe i trafił na parę miesięcy do więzienia. Pamiętnik zaczął pisać około 1960 roku dla przyszłych pokoleń.

W obecnej sytuacji kulturalnej ta książka jest bardzo potrzebna, świadomie używam określenia „kulturalna”, ponieważ zawartość i znaczenie niniejszego zbioru rozpraw i szkiców przekracza granice literatury. Sens dziedziczenia ma także wymiar krytycznoliteracki, bo prawdziwa krytyka – taka, jaką uprawiali Brzozowski, Irzykowski, Stempowski, Kijowski – poprzez literaturę odnosi się do zjawisk i procesów pozaliterackich.

„Literatura jest oczywiście wielogłosem, w którym ważniejszy, a może wręcz zasadniczy byłby jednak, co mniej oczywiste, gest wzmacniana głosów wcześniejszych, nie zaś: odcinania się od nich bądź z nimi zrywania. Literatura jest także ze swej istoty reakcją na głosy innych i ta jej reakcyjność jest obowiązkiem, powinnością, warunkiem istnienia, ale również warunkiem jej rozumienia. Bez owego elementu reakcyjnego rozumienie literatury i rozumienie się dzięki literaturze nie są możliwe. Tak kiedyś i tak teraz rozumiem tezę Karola Irzykowskiego, że «warunkiem każdej sztuki jest pogłos»".

"Jest to w istocie pierwsza próba niemal całościowego spojrzenia na polskie środowiska krytykujące nazizm nie wówczas, gdy uzasadniał on już militarny atak Niemiec na sąsiednie państwa wraz z rozpoczęciem II wojny światowej, nie wówczas, gdy stał się on teoretycznym zapleczem zbrodni ludobójstwa […], lecz znacznie wcześniej, gdy na narodowo-socjalistycznym gruncie wspierano i pierwsze akty normatywne, i pierwsze programy wychowawcze, które miały być realizowane gwoli spełnienia różnych zapowiedzi przewidywanych przez twórców tej „doktryny”."