Norbertinum

Wojenne dziedzictwo to opowieść o losach rodziny Pawlikowskich, począwszy od początków XX wieku, po lata 60. Poświęcona jest pamięci ojca autorki, Bolesława Pawlikowskiego (1901–1987), pseudonim „Ostroga”, obrońcy Polski w 1920 roku, przodownika Policji Państwowej w Kłobucku, komendanta Podobwodu Kłobuckiego Armii Krajowej w latach 1943–1944, komendanta Obwodu Armii Krajowej Kłobuck-Krzepice. Był więźniem niemieckiego obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Podczas ewakuacji obozu w 1945 roku uciekł z transportu więźniów. Po wojnie aresztowany przez UB, w 1949 roku uwolniony, następnie na własny wniosek zrehabilitowany przez W. Gomułkę.

W roku 1212, według niemieckich kronikarzy z XIII wieku, miała miejsce krucjata dziecięca. Nie była to żadna wyprawa wojenna ciężkozbrojnych rycerzy, ale wyprawa‑pielgrzymka dzieci, która wyszła z Francji, Nadrenii i Niderlandów. Czy to była wyprawa dzieci, czy tylko biedoty, zdziesiątkowana w czasie wędrówki przez głód i choroby, dokładnie nie wiadomo. 

Książka przedstawia losy Rodziny Jonkajtysów, która w nocy 13 kwietnia 1940 r. została deportowana do Północnego Kazachstanu. Wywózka od pierwszej chwili była dla nich wyrokiem śmierci: „was na to zdies’ prywiezli, sztob wy podochli”. Rodzina Jonkajtysów przez sześć lat zesłania na „nieludzkiej ziemi” doświadczała cierpień fizycznych i psychicznych, brutalnego sowieckiego totalitaryzmu, dążącego do pozbawienia ich tożsamości narodowej, godności i człowieczeństwa. 30 marca 1946 r. Jonkajtysowie powrócili do Kraju.

Jest to opowieść o losach rodziny Kanikułów rozproszonej wskutek wojny po rozległych obszarach Syberii i Kazachstanu. Autor, jako najmłodszy z rodzeństwa, został razem z bratem i matką wywieziony do północnego Kazachstanu, gdzie zostali, wraz z innymi deportowanymi, pozostawieni swojemu losowi, stając w obliczu śmierci głodowej, pozbawieni jakichkolwiek środków do życia poza sprzętami i jedzeniem naprędce zabranymi z domów rodzinnych. Ratunkiem dla nich okazała się zgoda mieszkańców jednej z wsi zesłańczych, Koreańczyków, na współosiedlenie się Polaków. Mając dach nad głową, Polacy rozpoczynają nowe życie w warunkach sowieckiej niewoli.

Wspomnienia jednego z najbardziej zaufanych generałów Józefa Piłsudskiego.

Pisanie tego tekstu uruchomiło we mnie na nowo żarna pamięci. (...) prawie gorączkowo, zacząłem wracać do kolejnych moich dni w PRL-u - dni znaczących...

Ten młody ksiądz, dorastający do Chrystusowego kapłaństwa przez cierpienie, odnajdujący w wierze siłę do wytrwania i do niesienia Ewangelii innym – relacjonując krok po kroku swoje przeżycia i losy, bez retuszu i pobłażania dla siebie, pozwala zobaczyć gesta Dei – działania Boże wśród ludzi nawet w tak skrajnie trudnych warunkach, w jakich On się znajdował.

Wstrząsające świadectwo kapłana, który przeżył piekło jednego z najcięższych i mrocznych łagrów na Wyspach Sołowieckich zamienionych przez władze sowieckie na golgotę duchowieństwa - tam bowiem kierowano duchownych katolickich i prawosławnych.

"Jest to na polskim rynku wydawniczym pozycja wyjątkowa. Konwencję, w jakiej porusza się Marcińczak, umieścić by można na pograniczu wywiadu (gatunku typowo dziennikarskiego) i eseju (przynależnego bardziej do literatury pięknej). [...] Nie chodzi tu bowiem o wydobycie maksimum prawdy o konkretnym rozmówcy, osadzonym w rekonstruowanym przy pomocy reportera historycznym kontekście, ale raczej o trud dochodzenia do szeregu prawd na temat świata i jego przeżywania, możliwości poznawczych człowieka, historiozofii, które w takiej rozmowie, wspólnym wysiłkiem, mogą być odsłonięte.

Ktoś może powiedzieć, że to, co napisałam, to czysta fantazja. Moje wspomnienia z lat na Syberii nie są fantazją, to trudne do przyjęcia fakty. Ciężkie przeżycia wyryły w mojej pamięci tak głęboki ślad, że stoją przede mną jak żywe. W duszy małego dziecka odbiły się jak na taśmie filmowej.

Niełatwo bowiem było mi namówić autorkę do ich spisania. „Po co komu to potrzebne? Kogo dzisiaj zainteresuje?” – mówiła nie bez rezygnacji.

Nie jest łatwo być ojcem we współczesnym świecie. Wydaje się, że ta rola i powołanie mężczyzny napotyka obecnie na szczególne trudności i przewartościowania. Wzmacniająca się społeczna pozycja kobiety, odgradzanie się dzieci i młodzieży od rodziców za zasłoną współczesnych technologii, nowe trendy obyczajowe i liberalizacja zasad moralnych sprawiają, że załamuje się tradycyjny obraz ojca jako głowy rodziny.