Powstanie Warszawskie

W Dąbrównie, maleńkim mazurskim miasteczku w powiecie ostródzkim znajduje się najstarszy w Polsce pomnik Powstania Warszawskiego, zbudowany 1 sierpnia 1946 roku, w drugą rocznicę wybuchu tego Powstania. Twórcą pomnika był pierwszy wójt Dąbrówna, Mikołaj Wasik (1898-1977), st. sierżant Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej, uczestnik Bitwy Warszawskiej 1920, obrońca stolicy we wrześniu 1939, powstaniec warszawski 1944 roku. Książka opowiada o burzliwych i heroicznych losach tego żołnierza, a po II wojnie samorządowca w trudnych latach „utrwalania się władzy ludowej” w Polsce. Życie Mikołaja Wasika zostało w znacznej części odczytane z dokumentów wytworzonych przez aparat przemocy komunistycznego państwa. Świadectwa te znajdziemy w materiale ilustracyjnym książki.

Książka wprowadza nas w rzeczywistość Powstania – począwszy od przygotowań i nastrojów przed jego wybuchem.

Autorka opisuje pierwsze zwycięskie walki Powstańców, najważniejsze boje z wojskami okupanta, kreśli sylwetki bohaterów Powstania. Zwraca uwagę na zmieniające się nastroje żołnierzy prowadzących nierówną, samotną walkę z wrogiem przy braku pomocy ze strony aliantów. Przedstawia dramat mieszkańców Warszawy skazanych wraz ze swym miastem na całkowita zagładę. Choć miasto legło w gruzach, a Powstańcy ulegli przytłaczającej sile nieprzyjaciela, pozostali niezłomnymi bohaterami, gotowymi poświecić dla Ojczyzny to, co najdroższe.

Książka opowiada losy Wacława Stykowskiego, kapitana „Hala”, dowódcy batalionu AK im. gen. Józefa Sowińskiego oraz 2 Rejonu Obwodu Wola AK podczas Powstania Warszawskiego. W pierwszej części książki autor przybliża sylwetkę kapitana „Hala”, przedstawia obszerne relacje Stykowskiego z czasów Powstania i po Powstaniu, a także prezentuje nieznane dotąd dokumenty archiwalne. W drugiej części książki autor mierzy się z opinią – powstałą m.in. za sprawą artykułu Michała Cichego pt. Polacy — Żydzi: czarne karty Powstania, który został opublikowany w latach dziewięćdziesiątych w „Gazecie Wyborczej” – jakoby Stykowski w czasie Powstania zgromadził wokół siebie niewielki oddział przyboczny złożony z wolskich kryminalistów, którzy mieli dopuścić się zbrodni na ludności cywilnej. Autor broni honoru kapitana „Hala”, wchodzi w polemikę także z innymi publikacjami, za każdym razem opierając się na wiarygodnych źródłach historycznych oraz rzetelnej analizie faktów.

Dwadzieścia reportaży pokazuje dramat Powstania Warszawskiego przez pryzmat losów pojedynczych osób. Suma tych zdarzeń to ciąg epizodów historycznych, które ukazują dramaturgię walk Powstańców z okupantem niemieckim. To opowieść o ludziach w różnym wieku, którzy za cenę życia walczyli o wolność i niepodległość swojej Ojczyzny.

Wiesław Ignacy Renke (1912–1944) należał do czołowych działaczy Obozu Narodowo-Radykalnego a podczas okupacji niemieckiej – głęboko zakonspirowanej (była to konspiracja w konspiracji) Organizacji Polskiej. Jak wielu innych działaczy i przedstawicieli tej formacji, miał „niepolskie” pochodzenie, co całkowicie przeczy tezie, że było to hermetyczne środowisko wyznawców idei „Polska dla Polaków”. Dziś nie jest on znany szerzej, pojawiają się o nim zaledwie wzmianki i niewielkie przyczynki. Ale z racji rozmachu intelektualnego i sprawności organizacyjnej zasłużył niewątpliwie na wiele więcej.
Lukę tę zapełnia – w postaci bardzo rzetelnej biografii politycznej – praca młodego historyka Roberta Rudnickiego. Może ona być przykładem, jak bardzo cierpliwość, skrupulatność i uczciwość badawcza prowadzi do celu – napisania biografii prawdziwej, wyjaśniającej zawiłości okresu II RP, wojny i okupacji.
Wiesław Renke zginął/zaginął w 1944 r. podczas Powstania Warszawskiego, lub wkrótce po jego zakończeniu. Niewiele po sobie pozostawił, tym bardziej chwała Autorowi za to, co zrobił dla upamiętnienia tej niezwykłej przecież postaci, przedstawiciela Pokolenia Polski Niepodległej.

Leszek Żebrowski

Warszawa – dumna stolica naszego narodu nie miała łatwej historii, zwłaszcza w XX w. Równocześnie jednak Warszawa stała się symbolem niezłomnej polskiej niepodległości. Tu w 1918 r. siedzibę znalazły najwyższe polskie władze. Stąd grzmiały w 1939 r. słowa, że polski honor jest bezcenny, a mieszkańcy naszej stolicy powstali w 1944 r. przeciw okupantom, nie mogąc dłużej znieść zniewolenia. Zemsta wroga była okrutna – Niemcy mordowali zarówno polskich żołnierzy, jak i ludność cywilną, a miasto zamienili w morze gruzów.

Ku końcowi zbliżał się piąty rok wojny. Na terytorium Rzeczypospolitej walczyły ze sobą dwie armie totalitarnych państw, które wcześniej zaatakowały i podzieliły między siebie nasz kraj. Dowództwo polskiego podziemnego wojska uznało, że w tej sytuacji trzeba rozpocząć w Warszawie powstanie.

- Jakimi siłami dysponowały walczące strony?
- Jak żyli i walczyli powstańcy przez dwa miesiące zmagań?
- Jaki był los cywilnych mieszkańców miasta?
- Jak wyglądała i jakie znaczenie miała pomoc z zewnątrz dla powstania?

Dzienniki z Powstania Warszawskiego są zbiorem zapisków z Powstania pióra siedmiorga pisarzy. Intencją tego opracowania jest poszerzenie wiedzy o wydarzeniach militarnych tamtych czasów. Przywołani w nim autorzy w obliczu Powstania chcieli przede wszystkim przetrwać. Dlatego w ich zapiskach niewiele jest heroizmu dziewcząt i chłopców, którzy tak ofiarnie walczyli i może nazbyt lekkomyślnie ginęli.

Przykładem, że z mitami przeszłości cały czas nie udało się wygrać jest sprawa Narodowych Sił Zbrojnych, gdzie sprawa jej udziału w Powstaniu jest zamilczana. Niestety instytucję państwowe czy samorządowe nie pomagają albo jest to pomoc zbyt mała. Po 30 latach „wolnej” Polski dzięki garstce zapaleńców udaje się w miarę możliwości odkłamywać jej mit, gdzie komuniści przedstawiali ją jako organizację bandycką, antysemicką i zbrodniczą. Niestety miejsce dla NSZ w Muzeum Powstania Warszawskiego to jedna czy dwie gablotki za schodami. Jednocześnie jest miejsce na tablicę ku czci Azerów walczących w Powstaniu Warszawskim. Dla przypomnienia, w Powstaniu Warszawskim walczył azerbejdżański 111 pułk… po stronie Niemieckiej.

Autorzy Przewodnika po powstańczej Warszawie pokazują czytelnikom miejsca związane z Powstaniem, w których można niemalże dotknąć historii. Prezentują rozmowy z jego świadkami (przeprowadzone na początku XXI wieku). Część z nich odeszła już na zawsze. Zapewne za kilka lat znikną też kolejne ślady i pamiątki po walkach z 1944 roku. Mamy nadzieję, że książka przysłuży się poznaniu i zachowaniu w pamięci choć części powstańczego dziedzictwa Warszawy.

Powstanie Warszawskie od początku wzbudzało i budzi nadal olbrzymie kontrowersje, jeśli chodzi o jego przyczyny, przebieg, sposób dowodzenia i skutki. Coraz częściej ze strony jego krytyków padają argumenty, które nie są wprawdzie nowe, ale są w nowy, uwspółcześniony sposób wykorzystywane.

Książka stanowi pierwszy kompleksowy opis życia religijnego w trakcie walk powstańczych w Warszawie w 1944 r. Publikacja jest bogato ilustrowana. Do książki załączone są dwie mapy, ukazujące zasięg parafii warszawskich w 1944 r. oraz miejsca sprawowania mszy podczas Powstania Warszawskiego.