Powstanie Warszawskie

Wiesław Ignacy Renke (1912–1944) należał do czołowych działaczy Obozu Narodowo-Radykalnego a podczas okupacji niemieckiej – głęboko zakonspirowanej (była to konspiracja w konspiracji) Organizacji Polskiej. Jak wielu innych działaczy i przedstawicieli tej formacji, miał „niepolskie” pochodzenie, co całkowicie przeczy tezie, że było to hermetyczne środowisko wyznawców idei „Polska dla Polaków”. Dziś nie jest on znany szerzej, pojawiają się o nim zaledwie wzmianki i niewielkie przyczynki. Ale z racji rozmachu intelektualnego i sprawności organizacyjnej zasłużył niewątpliwie na wiele więcej.
Lukę tę zapełnia – w postaci bardzo rzetelnej biografii politycznej – praca młodego historyka Roberta Rudnickiego. Może ona być przykładem, jak bardzo cierpliwość, skrupulatność i uczciwość badawcza prowadzi do celu – napisania biografii prawdziwej, wyjaśniającej zawiłości okresu II RP, wojny i okupacji.
Wiesław Renke zginął/zaginął w 1944 r. podczas Powstania Warszawskiego, lub wkrótce po jego zakończeniu. Niewiele po sobie pozostawił, tym bardziej chwała Autorowi za to, co zrobił dla upamiętnienia tej niezwykłej przecież postaci, przedstawiciela Pokolenia Polski Niepodległej.

Leszek Żebrowski

W Dąbrównie, maleńkim mazurskim miasteczku w powiecie ostródzkim znajduje się najstarszy w Polsce pomnik Powstania Warszawskiego, zbudowany 1 sierpnia 1946 roku, w drugą rocznicę wybuchu tego Powstania. Twórcą pomnika był pierwszy wójt Dąbrówna, Mikołaj Wasik (1898-1977), st. sierżant Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej, uczestnik Bitwy Warszawskiej 1920, obrońca stolicy we wrześniu 1939, powstaniec warszawski 1944 roku. Książka opowiada o burzliwych i heroicznych losach tego żołnierza, a po II wojnie samorządowca w trudnych latach „utrwalania się władzy ludowej” w Polsce. Życie Mikołaja Wasika zostało w znacznej części odczytane z dokumentów wytworzonych przez aparat przemocy komunistycznego państwa. Świadectwa te znajdziemy w materiale ilustracyjnym książki.

Książka wprowadza nas w rzeczywistość Powstania – począwszy od przygotowań i nastrojów przed jego wybuchem.

Autorka opisuje pierwsze zwycięskie walki Powstańców, najważniejsze boje z wojskami okupanta, kreśli sylwetki bohaterów Powstania. Zwraca uwagę na zmieniające się nastroje żołnierzy prowadzących nierówną, samotną walkę z wrogiem przy braku pomocy ze strony aliantów. Przedstawia dramat mieszkańców Warszawy skazanych wraz ze swym miastem na całkowita zagładę. Choć miasto legło w gruzach, a Powstańcy ulegli przytłaczającej sile nieprzyjaciela, pozostali niezłomnymi bohaterami, gotowymi poświecić dla Ojczyzny to, co najdroższe.

Książka opowiada losy Wacława Stykowskiego, kapitana „Hala”, dowódcy batalionu AK im. gen. Józefa Sowińskiego oraz 2 Rejonu Obwodu Wola AK podczas Powstania Warszawskiego. W pierwszej części książki autor przybliża sylwetkę kapitana „Hala”, przedstawia obszerne relacje Stykowskiego z czasów Powstania i po Powstaniu, a także prezentuje nieznane dotąd dokumenty archiwalne. W drugiej części książki autor mierzy się z opinią – powstałą m.in. za sprawą artykułu Michała Cichego pt. Polacy — Żydzi: czarne karty Powstania, który został opublikowany w latach dziewięćdziesiątych w „Gazecie Wyborczej” – jakoby Stykowski w czasie Powstania zgromadził wokół siebie niewielki oddział przyboczny złożony z wolskich kryminalistów, którzy mieli dopuścić się zbrodni na ludności cywilnej. Autor broni honoru kapitana „Hala”, wchodzi w polemikę także z innymi publikacjami, za każdym razem opierając się na wiarygodnych źródłach historycznych oraz rzetelnej analizie faktów.

Ku końcowi zbliżał się piąty rok wojny. Na terytorium Rzeczypospolitej walczyły ze sobą dwie armie totalitarnych państw, które wcześniej zaatakowały i podzieliły między siebie nasz kraj. Dowództwo polskiego podziemnego wojska uznało, że w tej sytuacji trzeba rozpocząć w Warszawie powstanie.

- Jakimi siłami dysponowały walczące strony?
- Jak żyli i walczyli powstańcy przez dwa miesiące zmagań?
- Jaki był los cywilnych mieszkańców miasta?
- Jak wyglądała i jakie znaczenie miała pomoc z zewnątrz dla powstania?

Dzienniki z Powstania Warszawskiego są zbiorem zapisków z Powstania pióra siedmiorga pisarzy. Intencją tego opracowania jest poszerzenie wiedzy o wydarzeniach militarnych tamtych czasów. Przywołani w nim autorzy w obliczu Powstania chcieli przede wszystkim przetrwać. Dlatego w ich zapiskach niewiele jest heroizmu dziewcząt i chłopców, którzy tak ofiarnie walczyli i może nazbyt lekkomyślnie ginęli.

Przykładem, że z mitami przeszłości cały czas nie udało się wygrać jest sprawa Narodowych Sił Zbrojnych, gdzie sprawa jej udziału w Powstaniu jest zamilczana. Niestety instytucję państwowe czy samorządowe nie pomagają albo jest to pomoc zbyt mała. Po 30 latach „wolnej” Polski dzięki garstce zapaleńców udaje się w miarę możliwości odkłamywać jej mit, gdzie komuniści przedstawiali ją jako organizację bandycką, antysemicką i zbrodniczą. Niestety miejsce dla NSZ w Muzeum Powstania Warszawskiego to jedna czy dwie gablotki za schodami. Jednocześnie jest miejsce na tablicę ku czci Azerów walczących w Powstaniu Warszawskim. Dla przypomnienia, w Powstaniu Warszawskim walczył azerbejdżański 111 pułk… po stronie Niemieckiej.

Powstanie Warszawskie od początku wzbudzało i budzi nadal olbrzymie kontrowersje, jeśli chodzi o jego przyczyny, przebieg, sposób dowodzenia i skutki. Coraz częściej ze strony jego krytyków padają argumenty, które nie są wprawdzie nowe, ale są w nowy, uwspółcześniony sposób wykorzystywane.

Książka stanowi pierwszy kompleksowy opis życia religijnego w trakcie walk powstańczych w Warszawie w 1944 r. Publikacja jest bogato ilustrowana. Do książki załączone są dwie mapy, ukazujące zasięg parafii warszawskich w 1944 r. oraz miejsca sprawowania mszy podczas Powstania Warszawskiego.

Historia Powstania Warszawskiego to historia tysięcy różnych bohaterów. Bez wątpienia należą do nich także ci mężczyźni i kobiety, których Michał Tomasz Wójciuk przedstawia na kartach tej książki, czyli energetycy stołecznej Elektrowni. 1 sierpnia 1944 r. zorganizowali oni brawurowy szturm na zakłady, dzięki którym Warszawa czerpała prąd. Pokonali niemieckiego wroga w trudnym i miejscami brutalnym boju, a następnie przez ponad miesiąc nie tylko bronili Elektrowni, ale również dbali o to, aby działała i dostarczała energię elektryczną do kolejnych budynków zdobywanych przez Powstańców.

– Kto, kiedy i w jaki sposób zdecydował o tym, że w Warszawie będzie prowadzona walka?
– Według jakiego planu akcja miała być przeprowadzona?
– Jak i na jakiej podstawie wybrano moment rozpoczęcia walki?
– Jaką rolę w tych decyzjach warszawskich odgrywało oczekiwanie pomocy sowieckiej?
Ostatnio, po zapoznaniu się z drugim wydaniem wspomnień płk. dypl. Iranka-Osmeckiego i ze wspomnieniami mjr. dypl. Jaźwińskiego, powstały jeszcze dwa pytania:
– Kto wywierał wpływ na decyzje obierane w Warszawie w 1944 r.?
– Kiedy Komenda Główna AK przeszła od nastawienia konkretnego i racjonalnego do emocjonalnego i irracjonalnego?
Odpowiedzi i wyjaśnienia, do których zdołałem dotrzeć, znajdują się w umieszczonych w tej książce dziewięciu opracowaniach.”