Anna Pawełczyńska - Koniec Kresowego Świata

Dwutomowa praca profesor Anny Pawełczyńskiej wprowadza czytelnika w nieistniejący już świat XIX-wiecznych polskich dworów i dworków niegdyś rozsianych na dalekich wschodnich rubieżach - Podola, Wołynia i Ukrainy (część „Testament Prababki”).

Ich właściciele to zamożne ziemiaństwo, których obyczaje i zasoby różniły się znacznie od stylu życia i bogactwa lepiej dziś znanej arystokracji. Źródło ich fortuny - parowioskowe majątki - pozwalały na dbałość o piękno rodzimego gniazda. Służyły również szeroko pojętej społeczności lokalnej - jako ośrodek gospodarczy i kulturowy. Świat bowiem ukazany oczom czytelnika to świat budowany przez kulturę polską, zawierający jednak elementy kultury ukraińskiej widocznej w obyczajowości, w nazewnictwie czy fragmentach pieśni.

Mimo, że książka jest poświęcona losom kilku spokrewnionych rodzin, to relacje i świadectwa epoki przytoczone w aneksach nadają jej wymiar historyczny. Wykorzystany materiał źródłowy - listy, testamenty, spisy stanu służby, plany zabudowań - wszystko to stawia te pozycje w rzędzie monografii historycznych. W pierwszym tomie Autorka opisuje życie codzienne ziemiańskich rodów pod zaborami, sposób pielęgnowania tradycji, a także podróże po podolskich drogach - wszystko to w ścisłym związku ze wsią ukraińską.

W części II „Na cztery wiatry” konfrontuje kresowy świat matki z Mazowszem - miejscem pochodzenia ojca. Pokazuje skutki rewolucji bolszewickiej, która oprócz dokonanych zbrodni, przerwała także komplementarność i ciągłość kulturową. Po krótkim okresie niepodległości, a co za tym idzie i normalnego życia, losy zawiodły bohaterów w nową historyczną katastrofę II wojny światowej, a następnie w czas emigracyjnej tułaczki.

Dr Jan Żaryn