Eugeniusz Niebelski – Zesłańcy pokolenia 1863. Siedem historii

Właściwie jest trzech autorów tej książki: Marian Kowalski, Władysław Kownas i Marek Arpad Kowalski. Pierwszy zaczął pisać pamiętnik, lecz nie zdążył go ukończyć - urywa się na przystąpieniu do Legionów. Drugi, będąc w Legionach, spisywał dziennik. Syn pierwszego, a zarazem siostrzeniec drugiego, opracował te wspomnienia i dopisał jeszcze kilka rozdziałów. O Legionach. Bowiem pamięc o nich coraz bardziej rozmywa się. a przecież było to pokolenie, któremu wreszcie - po kilku nieudanych powstaniach narodowych - udało się - autor.

To autentyczny diariusz „panny kresowej”, która notuje w nim tak bieżące wydarzenia ze sceny życia publicznego, jak i własne rozterki, a tematów do zapisków dostarcza sama historia – burzliwa i nieprzewidywalna. Wśród wojny, zamieszek i przemarszów wojsk autorka organizuje polskie szkoły, prowadzi szpital, ukrywa uciekinierów, jest filarem wszelkich działań kulturalnych w całej okolicy.

Pamiętniki, które Pasek spisywał najprawdopodobniej pod koniec życia (w latach 1690–1695), zostały wydane drukiem w 1836 roku przez Raczyńskiego. Dzielą się na dwie części: lata 1655–1666 – obejmują służbę w wojskach Rzeczypospolitej, lata 1667–1688 – żywot ziemiański (sprawy domowe i publiczne). Pisząc Pasek przyjął konwencję narracji gawędziarskiej, z elementami języka potocznego, obrazowego, wplótł humor, dowcipy, rubaszne słownictwo. Posługiwał się często tzw. makaronizmami (mieszaniną słów i wyrażeń polskich oraz łacińskich). Nie bez powodu nazywano Pamiętniki epopeją Sarmacji polskiej.