Teodor Jeske-Choiński – Żydzi na tułactwie

Dwa tysiące lat dobiega od czasu, kiedy legiony „łagodnego” Tytusa położyły kres bytowi politycznemu narodu żydowskiego. Runęły wówczas mury Jerozolimy, poszła z dymem świątynia Salomona, legło półtora miliona ludzi na różnych pobojowiskach. Szlachetny syn Wespazjana płakał nad gruzami starodawnego miasta, lecz mimo to powlókł za sobą do Rzymu przedstawicieli najznakomitszych rodów, aby uświetnili jego wjazd tryumfalny.
   Właściwa włóczęga („Diaspora”) Żydów zaczęła się już dawno przed zburzeniem Jerozolimy. Wiadomo, że Salmanasar, Nabuchodonozor i królowie macedońscy uprowadzali z sobą kolejno całe zastępy, z których nie wszyscy wracali do kraju. „Praktyczniejsi” bowiem, przywykłszy do miejsca, na którym się urodzili i wychowali, przylgnąwszy do zwyczajów i obyczajów swych „ciemiężców”, przestali tęsknić za „ziemią obiecaną”. Tylko szlachetniejsze pierwiastki spieszyły z radością do ojczyzny swych przodków, gdy się odpowiednia nadarzyła sposobność.
   Oprócz tego, znalazło się także dawno przed Chrystusem wielu dobrowolnych emigrantów, głównie kupców, którzy opuszczali Palestynę, szukając większego zysku w bogatych miastach portowych, rozproszonych po obu brzegach morza Śródziemnego. W Egipcie mieszkało za czasów Chrystusa blisko milion Żydów, posiadających w Heliopolis własną świątynię. Tak samo przebywali wyznawcy mojżeszowi w Syrii, głównie w Antiochii, dalej w Arabii, w Małej Azji, w Grecji, Macedonii. Ilyrii, na wyspie Cyprze, Krecie itd.
Lecz gromadna wędrówka zaczęła się dopiero po zburzeniu Jerozolimy, dokonanym przez Tytusa. Odtąd rozbiegają się Żydzi nasamprzód po „imperium romanum”, niebawem, prawdopodobnie już w IV w. po Chr., przekraczają Alpy, tłocząc się do Galii i Germanii. Z początkiem wieków średnich rozszerzają koło swe coraz dalej a dalej, aż ogarnęli z czasem całą ówczesną Europę.
   Zdziesiątkowani krwawymi wojnami, tak wewnętrznymi, jak zewnętrznymi, uciskani bez miłosierdzia, skazani przez imperatorów rzymskich na zagładę, nienawidzeni i mordowani przez chrześcijan, muzułmanów i wyznawców Zoroastra, nie zniknęli jednak z powierzchni ziemi, owszem, przetrwali do naszych czasów w tej samej liczbie, w której przestali istnieć politycznie. Było ich wówczas siedem milionów, tak samo jak dziś.
   Każdy inny naród, pozostający w takich warunkach, wymarłby już dawno, należałby do mamutów historycznych; każdy inny naród nie wytrzymałby połowy prześladowań, jakim podlegali Żydzi. Oni zaś oparli się wszelkim burzom i dopłynęli po dwu tysiącach lat do portu swobody, do równouprawnienia naszych czasów.
   Sprawiła to książka, raczej zbiór ksiąg, czyli — Talmud. On to prowadził Żydów, kiedy im zabrakło królów i książąt, on ześrodkował ich siły, ujednostajnił dążenia, dźwigał ich obietnicą powrotu do Jerozolimy, gdy upadali w trudnych czasach na duchu, on był gwiazdą przewodnią, która świeciła przez długie wieki smutnemu, przygnębionemu ludowi, gasnącą dopiero wtedy, gdy zabłysnęło słońce bieżącego stulecia.

(fragment pierwszego rodziału)

Spis treści

1. Początek tułactwa i powstanie Talmudu
   II. Talmud i jego znaczenie
   III. Prześladowania Żydów
   IV. Działalność naukowa Żydów średniowiecznych
   V. Zupełny upadek Żydów i „kacerze” ich
   VI. Reforma w łonie judaizmu
   VII. Społeczno-polityczne wyzwolenie Żydów
   VIII. Bezpośrednie skutki wyzwolenia Żydów
   IX. Działalność kupiecka, dziennikarska, naukowa i artystyczna Żydów nowożytnych
   X. „Żydożercy”
   Od Autora
   Źródła

Teodor Józef Fryderyk Jeske-Choiński — intelektualista, pisarz i historyk, publicysta konserwatywny, krytyk teatralny i literacki urodził się 27 lutego 1854 r. w Pleszewie (Wielkopolska). Uczęszczał do gimnazjów klasycznych w Śremie i Poznaniu. Studia inżynierskie odbywał na politechnice we Wrocławiu, filozoficzne na uniwersytecie w Pradze, a literaturoznawcze w Wiedniu.

Po studiach zamieszkał w Warszawie, gdzie przez krótki okres współpracował ze środowiskiem pozytywistów. W tym czasie zamieszczał artykuły m.in. w „Przeglądzie Tygodniowym”, „Ateneum” i „Nowinach”. Na początku lat osiemdziesiątych XIX wieku dokonał wyraźnego zwrotu w poglądach, stając się czołowym publicystą obozu młodych konserwatystów. Pisał w takich gazetach, jak „Niwa”, „Słowo”, „Wiek”, „Rola”. W 1889 r. zamieszkał w Paryżu, pisując stamtąd artykuły do warszawskiego pisma „Wędrowiec”. W 1910 r. przeprowadził się do Lwowa i tam do 1914 r. redagował „Kronikę Powszechną”, a także był redaktorem serii wydawniczej „Biblioteki Dzieł Wyborowych” przybliżającej polskiemu czytelnikowi dorobek literatury światowej. W latach 1914-1915 przebywał w Wiedniu, po czym powrócił do Warszawy. Zmarł w Warszawie 14 kwietnia 1920 r.

Teodor Jeske-Choiński jest autorem około trzydziestu powieści, dramatów i nowel o tematyce historycznej i współczesnej. W swoich dziełach zwracał uwagę na więzi łączące starożytną cywilizację antyczną z cywilizacją chrześcijańską, natomiast przemiany w życiu społecznym i kulturalnym XIX i XX-wiecznej Europy porównywał do czasów upadku starożytnego Imperium Rzymskiego.

W poglądach politycznych był konserwatystą, którego światopogląd ewoluował ku nacjonalizmowi, pozostając w wyraźnej opozycji do dominującej wówczas opcji konserwatywno-ugodowej. Jak sam napisał po latach, jego program był tożsamy z tym, który prezentowała prawica narodowo-demokratyczna.

Był jednym z pierwszych polskich intelektualistów, którzy zwrócili uwagę na problematykę żydowską. Podejmował tę tematykę w książkach: Poznaj Żyda (1912), Historia Żydów w Polsce (1919) i in. Jego stosunek do Żydów był zdecydowanie niechętny, wyrażający się w przekonaniu o konieczności obrony cywilizacji chrześcijańskiej przed rozkładową działalnością społeczności żydowskiej.  

W 1951 r. wszystkie jego utwory zostały wycofane z polskich bibliotek oraz objęte cenzurą.

Teodor Jeske-Choiński pozostaje nadal pisarzem w Polsce niemal zapomnianym.