Jacek Kowalski - Średniowiecze. Obalanie mitów - podręcznik bojowy

O średniowiecznych krucjatach napisano wiele książek, w których aż roi się od jawnych i celowych kłamstw, mniej lub bardziej świadomych przeinaczeń oraz uprzedzeń, kompletnie nie oddających ducha idei krucjatowej. Wielotomowe publikacje specjalistów okazują się niewystarczająco pojemne, by obejmować rzeczywistość w sposób całościowy, przez co zostawiają miejsce ideologicznie zaangażowanym twórcom kultury na zapełnienia luk własnymi wyobrażeniami.

Książka, którą oddajemy do rąk czytelników, ma przyczynić się do odrzucenia usankcjonowanych polityczną poprawnością krucjatowych paradygmatów. Stanowi ona swoisty zbiór wątpliwości, z jakimi autor mierzył się niemalże od początku zainteresowania problematyką wypraw krzyżowych. Czy krucjaty rzeczywiście zaczęły się od wyprawy na Jerozolimę? Czy krzyżowcy faktycznie dokonali niesławnej rzezi? Czy Saladyn okazał miłosierdzie pokonanym łacinnikom?

Proroczy esej prof. Feliksa Konecznego z 1925/1926 roku, w którym przewiduje m.in., że na skutek różnic cywilizacyjnych na Bałkanach próba zjednoczenia pod jednym państwem tylu kultur i narodów zakończy się krwawą wojną, co miało miejsce u progu lat 90. XX wieku. 

Godnym wreszcie uwagi jest fakt, jako każda z tych cywilizacji wydawała w Słowiańszczyźnie pewne odmiany, odcienia, a nadto powstawały inne znów odmiany z mieszania się dwóch cywilizacji, tych lub owych, z dążeń do tzw. syntezy lub też z mieszaniny ich mechanicznej. Co zważywszy, widzimy, jako różnolitość kulturalna Słowiańszczyzny nie dwie odmiany mieści w sobie, lecz znacznie więcej.

Fragment eseju

… Naturalna ciągłość liturgiczna została zerwana. Nowy obyczaj, dziś pokryty już patyną dziesięcioleci, skutecznie zasłonił przeszłość, stworzył własną „dawność”. Tym ciekawsze będzie spojrzenie na Mszę świętą panów Pasków. Tę, w której przez wieki uczestniczyli Sarmaci. Nie będzie to spojrzenie badacza liturgii ani liturgisty, lecz gawęda, która wchodzi w głąb liturgicznej materii z ciekawością, szukając zarówno Bożego piękna, jak anegdoty, zarówno poezji, jak i Prawdy. (Jacek Kowalski)

Msza święta panów Pasków to najnowsza książka Jacka Kowalskiego. Opowiada ona Mszy, której za czasów Pierwszej Rzeczypospolitej słuchali Sarmaci, właśnie ci przywołani w tytule Panowie Paskowie. Opowiada też w sposób intrygujący o miejscach w których ta Msza była sprawowana, o ich barokowych świątyniach, często stojących do dziś pośród naszych miast i wsi.